Saturday, February 1, 2025

UNION BUDGET 2025 PHARH A NI TA

                                                                                                                                            - Dr. Lalzarzoa 
                                                                                                                               Gov't. J. Buana College

Vawiin 1 February 2025 hian Union Finance Minister Nirmala Sitharaman chuan, India sawrkar laipui budget 2025-2026 tur chu parliament-ah a pharh. Finance minister hian tun tuma budget a pharh hi a tum riat pharhna a ni.

Thil man tlawm turte:
Union budget pharh takah hian thil man tlawm tur te zingah hengte hi a tel: Cancer leh natna khirh bik enkawlna damdawi, leilunga awm thil hlu  cobalt leh lithium, puantahna hmanrua, LED/LCD TV leh mobile phone battery man leh battery siamna atana hmanrua te, tuifinriat sangha dahvawh man, thawmnaw leh hmanrua atana hman chi savun dumpawl, tualchhung thiamna hmanga kut deh atanga thil siam chhuah, lawng siamna atan hmanrua.

Thil man to turte:
Thil man to tur te zingah heng te hi a tel: Screen lian atana hman chi (Interactive Flat Panel Displays), puantah leh la phiar atanga siamchhuah thawmhnaw te.

Hmeichhe ropui Nirmala:
Tun tuma Union Budget pharh takah hian a pharhtu Nirmala Sitharaman hian vawi 8 a pharhna a ni ta a, India hmeichhia te zinga  full time finance minister hmasaber leh hmeichhia te zinga tum 8 ngawt budget pharh thei awmchhun a ni. India rama budget pharh tam ber chu Prime Minister hlui Maroji Desai kha a ni a, a ni khan tum 10 lai union budget a pharh a ni. Tin, Narendra Modi kaihhruai sawrkar hian a zawna budget vawi 14 an pharh na a ni ta a ni.

Budget thu ngaihnawm dang:
Union budget pharh chungchangah hian thil ngaihnawm ve deuh deuh a awm thin a, kum 1955 hmalamah kha chuan budget hi saptawnga pharh thin a ni a, chumi hnuah Hindi leh saptawnga print thin a ni ta a ni. Kum 1950 thleng khan President chenna Rashtrapati Bhavan ah budget hi chhut thin a ni a, mahse a hun hmaa a put ruk tak avangin Minto Road, Delhi ah press hi sawn a ni. Kum 1980 atangin North Block office lama Finance Ministry hnaiah sawrkar press hi sawn leh a ni.

Kum 1999 hmalam zawng kha chuan Union budget hi February thla tawp lamah tlai dar 5-ah pharh thin a ni a, a hun hi BJP minister Yashwant Sinha khan chawhma dar 11-ah a sawn hma a ni. Kum 2017 atangin khatih laia union finance minister Arun Jaitley khan February ni 1 ah union budget a pharh tan a, tun thlengin hei hi hman chhunzawm a ni ta a ni. British in India min awm lai atanga lo chin than tawh ni tlak hnua budget pharh chu thlak hlen a lo ni ta zel a ni.

Budget tih thumal mawlh mai hi?
Chuan maw, mi thiam ten an sawi dan chuan "budget' tih thumal hi a awmzia ber chu 'savun ip (bag)' tihna a ni e an ti. Tunhma lamin sum enkawltuten, sum dinhmun an sawifiah dawna 'tangka ip' sawh hawnna tur tia tawngkam an hman thin avangin he thumal hi hman chhunzawm a ni ta zel nia sawi a ni.


Thursday, November 14, 2024

MIZO NAUPANG KRISMAS THAWNTHU TAWI: LAK AIIN PEK A THA ZAWK SI A

Chumi kum thlasik chu kum dang zawng aiin a vawt zawk emaw tih mai tur a ni. Kristian naupang Kimtei leh Muanpuia te pawn an theih ang tawkin Krismas (Christmas) lo thleng tur chu inbuatsaih an duh a, thawmhnaw thar neih hun tur te sawiin duhthu an sam dun thin a. Sikul exam an zawh tawh avangin chhun lamah chuan, an nu Pi Mawii chu inlama hna thawh tur awm ang ang te chu an thawhpui thin a ni.

Nikhat chu an kawt an phiah fai laiin an veng mawng lama awm, naupang unau Hmai leh a nau Lawmtea ten chawhmeh an rawn zuar a, khua a vawh tehreng nen thawmhnaw lum hak tur pawh an nei lo va, kawr pan ve deuh hi an ha a. Pi Mawii chuan an chawhmeh zawrh chu a leisak a, an kal hnu chuan chumi te unau thawmhnaw lum hak tur nei lo chu a khawngaih ta hle a.

Krismas thlen nan chawlhkar khat chauh a awm tawh a, Pi Mawii te pawh a pasal Pu Peka te nen chuan an fate pahnih Kimtei leh Muanpuia te thawmhnaw leisak dan tur vel sawiin an titi a. Pi Mawii chuan an veng mawng lama awm, chhungkaw rethei ve tak, Pu Hluna fate chawhmeh zawrh hman ni lawka a leisak atang khan, a rilrua an awm reng thu chu a pasal chu a hrilh a. An nupa chuan Pu Hluna fate chu Krismas puala eng nge maw tihsak an rel a.

Pi Mawii te pawh hi chhungkaw hausa tak anni chuang lo va, mahse, a pasal Pu Hluna chuan sawrkar hna a thawh ve avangin khawsak nuam tawk vel chuan an khawsa a. Kum a lo thar ang a, an fate sikul fee velah pawisa an mamawh tam leh dawn tih hrereng mahse, an veng mawng lama awm Pu Hluna fate chu tanpui an duh si a. tihdan tur an ngaihtuah ta a.

An fate pahnih Kimtei leh Muanpuia te hnenah chuan, "Kumin Krismas-ah hian kum danga kan leisak ang thin ni lo deuh, thawmhnaw man tlawm zawk leisak ta cheu ila, pawi in ti angem?" an tia. Kimtei te unau chuan hrilhhai deuhin "Engatinge?" an han tih chuan, an veng chhunga awm, Pu Hluna fate tana thawmhnaw lum lei sak ve an duh thu leh pawisa an neih tam bik loh avangin, kum dang aia tlawm deuh an unau thawmhnaw tur lei a ngaih dawn thu an hrilh chuan, Kimtei te unau pawh chuan pawi an tih loh tur thuin an chhang ve ta a.

Kimtei nau Peka phei chuan, a nu leh pa hnenah chuan, "Kei chu nikuma thawmhnaw lum min lei kha ka la nei tha tho va, ka thawmhmaw tur chu lei tam a ngai lo ania" a tia, a u Kimtei pawn, a thawmhnaw lum neihsa pawh a la that vek thu a sawi ve bawk a. An unau chuan, Hmai leh Lawmtea ten thlasik laia hak tur thawmhnaw lum an nei ve tur chu an duhsak zia an thiam tawkin an sawi dun a.

Tichuan, Pi Mawii te pawh chuan an faten an aia rethei zawk fate tanpui ve an duh chu an lawm ta em em a, an nupa chuan an fate leh Pu Hluna fate thawmhnaw lei tur chuan bazarah  an va kal ta a.

Krismas urlawk ni tlai a ni a, Pi Mawii te chhungkua chuan an lo inbuatsaih tawh angin veng mawng lamah chuan zuk kalin, Pu Hluna te in chu an zuk thleng a. Hmai leh Lawmtea te unau chauh an lo awm a, an nu leh pa te chu inhlawhfain an lo chhuak bo daih a, an lo la haw lo a. An inah chuan meilum chhem tur pawh a awm tha lutuk lo a, Hmai leh Lawmtea pawh vawt ti takin an lo awm tih chu a hriattheih mai a. 

An nu leh pa te awm lo mahse, Pi Mawii leh a pasal Pu Peka te chuan an ina an kal chhan chu an hrilh ta a. Hmai te unau chu lawm bawk si, hrilhhai leh zak bawk siin an sen tan tan a. Tichuan, Kimteiin Hmai kawrlum tur chu a pe a, Muanpuian Lawmtea kawrlum tur a pe pawk a. Hei bakah hian Kristmas nia atana ei tur siam mai awlsam chi an ken chu an pe tel bawk a. Pi Mawii te nupa pawn, Pu Hluna tana Kamis leh a nupui tana puan bih tur an kensak chu, an lo haw huna lo pe mai turin Hmai te unau kutah chuan an hnutchhiah ve bawk a.

Tichuan, Pi Mawii te chhungkua chu hlim takin an haw ta a. Zanriah an ei lai te chuan kum dang zawng aiin Krismas urlawk ni an hman dan chuan an rilru a  tihhlim zawk thu chu an inhrilh hlawm a.

Chu mi zan chuan, Muanpuia mumangah chuan mak deuh maiin Isua a lo hmu a, ani chuan "Thlasik khaw vawt em em ka tuar laiin thawmhnaw lum min pek avangin ka lawm e" a lo ti a. A mumang chu zing an thawh hnuin a u Kimtei hnenah mak a tih thu a hrilh a. Kimtei pawh chuan, "Kei pawh nizan ka mut dawn khan Bible chang pakhat, 'Englo lak aiin pekin lukhawng a nei zawk' tih ka rilruah a rawn awm reng a, Bible ka keuva, ka chhiar nghe nghe a sin," a tia. An thil tawn chu tukthuan ei pahin an nu leh pa te chu an hrilh a, an nu leh pa te pawn hriat nuam an ti em em a ni.

Pi Mawii te chhungkua chuan, chumi kum chuan Krismas hlim takin an hmang a, kum tam tak a vei hnu pawhin, chumi kuma an Krismas hman chu, nuam an la tih ber kum a ni tih an hrechhuak fo thin a ni. Kimtei leh Muanpuia te pawh tunah chuan nula tlangval an lo ni ve tawh a,  kohhran thalai pawlah te an phak tawkin an inhmang thin a, eizawnna tha tak an nei ve ve tawh a, an hnaah pawh an tluangin malsawmna an dawng nasa thin em em a ni. An unau hian hna an neih hnuah chuan, Krismas a lo thlen dawn apiangin an naupan laia an thil tawn kha an hre reng a, anni aia rethei zawk te tanpuina pek chu an ching chhunzawm ta zel a ni. Chutiang an tih thin avang chuan, kumtin Krismas nuam tak leh hlimawm tak an hmang thei thin a ni. He thawnthu atang hian, "Lak aiin pekin lukhawng a nei zawk" (Tirhkohte Thiltih 20:3) tih a lang chiang em em a ni.

(Mizo naupang ten Krimas/Christmas puala thawnthu tawi chhiar tur an lo neih ve leh nan tiin, he thawnthu  tawi hi thiam ang tawkin ka rawn buatsaih ve leh a ni e - Dr. Lalzarzoa, Kawnveng, Sialsuk)

- Christmas short story in Mizo tawng (language) -

Pic represent source: https://gullprint.com/


UNION BUDGET 2025 PHARH A NI TA

                                                                                                                                           ...