Thursday, November 14, 2024

MIZO NAUPANG KRISMAS THAWNTHU TAWI: LAK AIIN PEK A THA ZAWK SI A

Chumi kum thlasik chu kum dang zawng aiin a vawt zawk emaw tih mai tur a ni. Kristian naupang Kimtei leh Muanpuia te pawn an theih ang tawkin Krismas (Christmas) lo thleng tur chu inbuatsaih an duh a, thawmhnaw thar neih hun tur te sawiin duhthu an sam dun thin a. Sikul exam an zawh tawh avangin chhun lamah chuan, an nu Pi Mawii chu inlama hna thawh tur awm ang ang te chu an thawhpui thin a ni.

Nikhat chu an kawt an phiah fai laiin an veng mawng lama awm, naupang unau Hmai leh a nau Lawmtea ten chawhmeh an rawn zuar a, khua a vawh tehreng nen thawmhnaw lum hak tur pawh an nei lo va, kawr pan ve deuh hi an ha a. Pi Mawii chuan an chawhmeh zawrh chu a leisak a, an kal hnu chuan chumi te unau thawmhnaw lum hak tur nei lo chu a khawngaih ta hle a.

Krismas thlen nan chawlhkar khat chauh a awm tawh a, Pi Mawii te pawh a pasal Pu Peka te nen chuan an fate pahnih Kimtei leh Muanpuia te thawmhnaw leisak dan tur vel sawiin an titi a. Pi Mawii chuan an veng mawng lama awm, chhungkaw rethei ve tak, Pu Hluna fate chawhmeh zawrh hman ni lawka a leisak atang khan, a rilrua an awm reng thu chu a pasal chu a hrilh a. An nupa chuan Pu Hluna fate chu Krismas puala eng nge maw tihsak an rel a.

Pi Mawii te pawh hi chhungkaw hausa tak anni chuang lo va, mahse, a pasal Pu Hluna chuan sawrkar hna a thawh ve avangin khawsak nuam tawk vel chuan an khawsa a. Kum a lo thar ang a, an fate sikul fee velah pawisa an mamawh tam leh dawn tih hrereng mahse, an veng mawng lama awm Pu Hluna fate chu tanpui an duh si a. tihdan tur an ngaihtuah ta a.

An fate pahnih Kimtei leh Muanpuia te hnenah chuan, "Kumin Krismas-ah hian kum danga kan leisak ang thin ni lo deuh, thawmhnaw man tlawm zawk leisak ta cheu ila, pawi in ti angem?" an tia. Kimtei te unau chuan hrilhhai deuhin "Engatinge?" an han tih chuan, an veng chhunga awm, Pu Hluna fate tana thawmhnaw lum lei sak ve an duh thu leh pawisa an neih tam bik loh avangin, kum dang aia tlawm deuh an unau thawmhnaw tur lei a ngaih dawn thu an hrilh chuan, Kimtei te unau pawh chuan pawi an tih loh tur thuin an chhang ve ta a.

Kimtei nau Peka phei chuan, a nu leh pa hnenah chuan, "Kei chu nikuma thawmhnaw lum min lei kha ka la nei tha tho va, ka thawmhmaw tur chu lei tam a ngai lo ania" a tia, a u Kimtei pawn, a thawmhnaw lum neihsa pawh a la that vek thu a sawi ve bawk a. An unau chuan, Hmai leh Lawmtea ten thlasik laia hak tur thawmhnaw lum an nei ve tur chu an duhsak zia an thiam tawkin an sawi dun a.

Tichuan, Pi Mawii te pawh chuan an faten an aia rethei zawk fate tanpui ve an duh chu an lawm ta em em a, an nupa chuan an fate leh Pu Hluna fate thawmhnaw lei tur chuan bazarah  an va kal ta a.

Krismas urlawk ni tlai a ni a, Pi Mawii te chhungkua chuan an lo inbuatsaih tawh angin veng mawng lamah chuan zuk kalin, Pu Hluna te in chu an zuk thleng a. Hmai leh Lawmtea te unau chauh an lo awm a, an nu leh pa te chu inhlawhfain an lo chhuak bo daih a, an lo la haw lo a. An inah chuan meilum chhem tur pawh a awm tha lutuk lo a, Hmai leh Lawmtea pawh vawt ti takin an lo awm tih chu a hriattheih mai a. 

An nu leh pa te awm lo mahse, Pi Mawii leh a pasal Pu Peka te chuan an ina an kal chhan chu an hrilh ta a. Hmai te unau chu lawm bawk si, hrilhhai leh zak bawk siin an sen tan tan a. Tichuan, Kimteiin Hmai kawrlum tur chu a pe a, Muanpuian Lawmtea kawrlum tur a pe pawk a. Hei bakah hian Kristmas nia atana ei tur siam mai awlsam chi an ken chu an pe tel bawk a. Pi Mawii te nupa pawn, Pu Hluna tana Kamis leh a nupui tana puan bih tur an kensak chu, an lo haw huna lo pe mai turin Hmai te unau kutah chuan an hnutchhiah ve bawk a.

Tichuan, Pi Mawii te chhungkua chu hlim takin an haw ta a. Zanriah an ei lai te chuan kum dang zawng aiin Krismas urlawk ni an hman dan chuan an rilru a  tihhlim zawk thu chu an inhrilh hlawm a.

Chu mi zan chuan, Muanpuia mumangah chuan mak deuh maiin Isua a lo hmu a, ani chuan "Thlasik khaw vawt em em ka tuar laiin thawmhnaw lum min pek avangin ka lawm e" a lo ti a. A mumang chu zing an thawh hnuin a u Kimtei hnenah mak a tih thu a hrilh a. Kimtei pawh chuan, "Kei pawh nizan ka mut dawn khan Bible chang pakhat, 'Englo lak aiin pekin lukhawng a nei zawk' tih ka rilruah a rawn awm reng a, Bible ka keuva, ka chhiar nghe nghe a sin," a tia. An thil tawn chu tukthuan ei pahin an nu leh pa te chu an hrilh a, an nu leh pa te pawn hriat nuam an ti em em a ni.

Pi Mawii te chhungkua chuan, chumi kum chuan Krismas hlim takin an hmang a, kum tam tak a vei hnu pawhin, chumi kuma an Krismas hman chu, nuam an la tih ber kum a ni tih an hrechhuak fo thin a ni. Kimtei leh Muanpuia te pawh tunah chuan nula tlangval an lo ni ve tawh a,  kohhran thalai pawlah te an phak tawkin an inhmang thin a, eizawnna tha tak an nei ve ve tawh a, an hnaah pawh an tluangin malsawmna an dawng nasa thin em em a ni. An unau hian hna an neih hnuah chuan, Krismas a lo thlen dawn apiangin an naupan laia an thil tawn kha an hre reng a, anni aia rethei zawk te tanpuina pek chu an ching chhunzawm ta zel a ni. Chutiang an tih thin avang chuan, kumtin Krismas nuam tak leh hlimawm tak an hmang thei thin a ni. He thawnthu atang hian, "Lak aiin pekin lukhawng a nei zawk" (Tirhkohte Thiltih 20:3) tih a lang chiang em em a ni.

(Mizo naupang ten Krimas/Christmas puala thawnthu tawi chhiar tur an lo neih ve leh nan tiin, he thawnthu  tawi hi thiam ang tawkin ka rawn buatsaih ve leh a ni e - Dr. Lalzarzoa, Kawnveng, Sialsuk)

- Christmas short story in Mizo tawng (language) -

Pic represent source: https://gullprint.com/


Tuesday, November 5, 2024

US ELECTORAL COLLEGE KAIHHNAWIH

US-ah hian an ram rorelna sang ber chu Congress an ti a, hetah hian rorelna in pahnih a awm a, a sang zawk chu Senate an ti a, a hnuai zawk chu House of Representative an ti thung. India rama Rajya Sabha leh Lok Sabha kan tih ang hi a ni. Tichuan, electoral college member tur vawiina an thlan te nihphung hetiang hian i han sawi leh dawn ila:

Senate:
Senate ah hian member 100 an awm a, an term rei zawng hi kum 6 a ni. Senate inthlan dan hi India rama Rajya Sabha inthlan ang hi a ni deuh mai. US a Senate member te hi an term kum 6 ni mahse, member te tan rei zawng hi a iang lo nual.  Kum 2 dan zelah member hmun thuma then hmunkhatte seat hi a awl zel, tunah pawh hian vawiina US inthlanah khuan senate member thar tur 34 an thlang tel nghal. Chumi awmzia chu senate a member awm thei 100 atanga chhutin member 66 te chu thlan thar an la ngai rih lo a ni. Senate inthlan hnuhnung ber chu November 8, 2022 khan an thlang a, vawiin inthlanah pawh hian senate member tur thenkhat an thlang tel. Senate inthlan vawi khat zelah hian member 34 zel an thlang thin (chumi awmzia chu member la chuang 66 te term kha a la tawp ve loh vang a ni)

Senate in member 34 dang an thlan leh hun tur chu kum 2027 leh kum 2028 a ni ang. Chutah pawh chuan an zavaia thlang lo vin vawi khat inthlanah member 34 zel an thlang ang. A awmzia kan sawi tawh ang khan vawi khat inthlanah member zawng zawng atanga hmun thuma thena hmun khat chiah thlan thin a ni. Hmun thuma thena hmun hnih te term kha a la tawp ve loh avangin. Hei hi an tihna chhan nia an sawi dan chuan, rorelna tha taka chhunzawm zel theih nan leh kalphung nghet vawn him zel nan, vawi leh khata sarual tin huk lovin, a chinchang hriate engngemaw zat an lo awm chhunzawm zel an duhna vang niin an sawi.

House of representatives:
US an Lok Sabha ve House of Representatives hi an term rei chhung kum 2 chauh a ni. Seat 441 a awm a, chutah chuan ruat seat kan tih ang chi 6 an nei ve a, mipui ten an thlan chhuah member 435 an awm thung. US ah hian State 50 a awm a, state chhunga mipui tam dan azir zelin member tur hi an ruat a, state thenkhat in member an neih teuh theih laiin state deuh te chuan member 1 chauh an nei. (Indiah pawh UP in Lok Sabha Member 80 an neih laiin Mizoram chuan 1 chauh kan neih hi)

Tuna president tur inthlan mekah hian House of Representative member tur mi 435 an thlang tel tih hria ila. Heta thlanchhuahte hian kum 2 hnuah an term atawp ang. Kum 2026 ah house of representative member thar tur inthlan an neih leh ang.

US ah hian House of representative leh senaate member thar tur (Hmun thuma then hmun khat) inthlan hi kum 2 dan zelah an neih thin hi thatna tam tak a awm niin an sawi. Term hmasaa an lo tlawp em em President te kha an duh zawng tak a lo nih lem loh chuan he inthlan hmang hian mipuiin an lam tang tur mi thar an thlen leh theihna chance a awm.

Mizoram nen khaikhin ta ila, tuna kan CM ni mek Pu Duhawma hi mipui ten lo duh ta vak leh si lo ta ila, kum 2 hnuah MLA kan thlang tha leh ang a, chutah chuan mipui ten kan duh zawng MLA kan thlan danah amah thlawp lo tur Congress emaw MNF te kan thlan tam chuan ram rorelnaah duh angin a inleng thei vak dawn lo a ni. A chhan pawh rorelnaah thlawptu a ngah miau loh chuan dan kha siam thar zel a harsa dawn a. US ah pawh an president term hi kum 4 a nia, kum 2 hnuah MP tur an thlang thar leh thin sia, rorelna kalpui uluk a ngai viau thinin a rinawm. Kum 2 hnua lam tang ngah tawh loh te kha thil buaithlak tak a ni thei dawn a, US nge nge an system a lo tha e.

Tichuan, kan thutawpna atan chuan, Senate leh House of representative member 538  zawng zawng te chuan electoral college member annih avangin December ni 17 ah US President thar tur chu mipui aiawhin an thlang dawn ta a ni.



Monday, November 4, 2024

US PRESIDENT THLAN DAN

- Ziaktu: Dr. Lalzarzoa, Department of History, Government J Buana College

Mizo te hian USA-in an ram president tur an thlan hi kan ngaihvenin kan lo tuipui ve viau thin a, an ram president thlan dan hi la hre ngai lo te kan awm takin,  hriatthiam theih awlsam turin i han chhui dawn ila.

Kum 4 danah an inthlang thin:
US president tur hi kum 4 dan zelah an thlang thin a ni. Kumin pawh hian naktuk November ni 5-ah an ram mipui ten thlang dawn a ni. Amaherawhchu, India rama kan tih dan ang lo takin president an thlan dan hi a kalkawng a thui deuh a, US a awm ve lo tan chuan hriatthiam mai pawh a har ve deuh thin a ni. He tian sawi ta ila a hriatthiam a awlsam ber mai thei e: Mipui ten an state aiawh tur an thlang phawt a, an thlan chhuah te chuan a hnuah mipui aiawhin vote an thlak leh thin a ni.

Inthlan hma kum 1-ah chet tan angai:
US-ah hian party lian pahnih Democrats leh Republicans te an inbei ber a, independent candidate te pawh an awm ve zauh thin. Inthlan hma kum 1-ah president candidate nih tum te chuan Federal Election Commission-ah predident post chuh an tum tih an inziak lut thin a ni. He tah hian campaign an nei tan tawh thin. State hrang hrang tlawhin nasa takin lam tang siam tumin an bei tawh thin a ni. TV-ah te debate an nei a, Mizoram atang te pawn kan lo ngaihven ve viau thin hi.

Party candidate tur primaries leh caucauseses hmangin an thlang thin:
US inthlanah hian ahmasaberah chuan party ten anmahni party chhunga president candidate nih tumte an thlang chhuak phawt thin. Chutah chuan inthlan dan chi 2 a awm a awm a, Primaries/Primary leh Caucasuses tiin an sawi thin. Hetah hian party aiawha president candidate nih tum ten theihtawp an chhuah thin.

Primaries emaw caucasuses inthlan hi state tinah party emaw tualchhung thuneitu ten, inthlanpui neih ni tura ruat hma thla 6-9 hmalamah an lo huaihawt thin. Heng inthlanah hian party ten national convention an neih huna an state aiawh tur palai thlanna neih thin a ni.

Primaries inthlanah hian secret ballot a inthlan neih thin a ni a, state tin tihdan a inang lo a, state thenkhatah chuan party member chauhin vote an thlak theih laiin state thenkhatah chuan party member ni kher lo pawn vote an thlak thei a ni.

Caucasuses erawh hi chu party in state chhunga khawpui lian deuh deuhah vantlang inkhawm an huaihawt a, candidate nih tum ten thu an insawi chhawk thin. Atawpah secret ballot hmangin emaw mipui pungkhawm te chu an tanzawng ber te tilang turin an inthendarh a, a pungkhawm tam ber te thlawp chu vote hmu hnem berah te pawh an ngai mai thin.

Primaries emaw caucasuses inthlanah hian state aiawh tur palai thlan thin anih avangin a pawimawh hle. Candidate zinga vote hmu tam apiang khan palai tur an ngah ta bik zel tihna a ni a, a tling zat atang hian president candidate tur pawh a lo rin lawk theih mai tawh thin a ni. State aiawh palai thlan chhuah tur zat hi mipui tam dan zela ruat thin a ni.

National convention-ah party aiawh candidate tur an puang thin:
State hrang hranga primaries emaw caucaus inthlana vote hmu sang ho te chu an han chhut chhuak ta a, chu ta palai nei tura vote hui tam ber chu a hriat theih ta thin a ni. State a primaries emaw caucasuses inthlana vote hmuh dan hi a chiri deuh chuan national convention-ah palai ten official candidate tur hi an ngaihtuah nawn a tul thin. Tichuan, party tin te chuan rampum huap intawhkhawm an huaihawt a, chu chu national convention an ti a, chutah chuan, state tin atanga palai tura thlanchhuah ngah ta ber chu, an party chuan, President atana official candidate turin an puang chiang ta thin a ni. Hetah hian president candidate atana thlan chhuah hian a vice president candidate tur a puang chhuak ve nghal thin a ni.

Inthlan campaign beihpui thlak dan:
Party ten palai thlanchhuah hmanga an official candidate te an tihfel tak hnu chuan ram pumah campaign beihpui thlakna an nei chhunzawm thin a ni. Hei hi a tlangpuiin September leh October thla chhunga neih thin a ni. An campaign boruak vel chu Zoram mipui te pawn ral atangin kan lo ngaihven ve em thin a ni.

Inthlanpui neih hi:
US ah hian mipui ten November Thawhlehni hmasaber-ah president thlanna an nei thin a ni. Hetah hian mipui te hian direct in president tur hi an thlang ngai lo va, an aiawha vote thlaktu tur te an thlang thin a ni. Chung an thlanchhuah te chu electoral college tiin an sawi thin.

Electoral college:
Mipui ten November Thawhlehni hmasabera vote an thlakah hianin an aiawh tura an thlan theih zat chu 538 a ni. State hrang hrang ten an aiawh (electoral college) tur an thlan theih zat hi a iang lo va, India rama MP kan inneih tam hleih ang deuh hi a ni. Vote tla te hi November thla chhungin chhiar thin a ni. Tichuan, President a tling tur chuan, electoral college atangin, a tlem berah vote 270 tal hmuh angai a ni. Mipui ten electoral college atana an thlan chhuah atang hian president tur chu rinlawk theih ruak tawh thin. Electoral College atana thlan chhuah te hian atlangpuiin December thlaah vote an thlak ve leh thin a ni. Tichuan a kum leh January thla tirah chuta vote tla te chu chhiar a ni a, president leh vice president atana thlan tlinte chu puan anni ta thin a ni. (India rama kan aiawh thlan chhuah MLA leh MP ten, President tur an thlang thin ang deuh te pawh hi a ang ve thei awm e.)

President lakluh: 
US president leh vice president atana thlan thar te chu January ni 20-ah rinawmna thutiam tira lakluh an ni thin a  ni.

(A chunga thuziak hi a hre tawh te tan chuan a kimchang lo viau ang a, he ta ka rawn ziah chhan tak erawh chu a la hre ngai lo emaw lo hrethiam lo ten awlsam zawka an hriatthiam theih nana ziak chauh ka ni e )

Pic courtesy: https://www.sketchbubble.com/en/presentation-us-elections.html



UNION BUDGET 2025 PHARH A NI TA

                                                                                                                                           ...