Sunday, February 27, 2022

Ukraine buai a lanna tlang dang

Nuclear ralthuam Ukraine in a chan
1991 a USSR a kehchhiat tak hnu khan Ukraine hi khawvela nuclear power nei tam ram zinga a 3-na a ni thin. A chhan pawh USSR hunlai a an nuclear siamchhuahna hmunpui leh an nuclear ralthuam dahthat te kha an chhawm a ni. Anni bakah hian USSR a awm ve thin Belarus leh Kazakhstan te pawhin nuclear ralthuam hi an kawl bawk a ni.

Chutiang taka nuclear ralthuam neitha si chuan tinge a neih tak loh tih zawhna a awm thei awm e. A nihna takah chuan Ukraine in nuclear ralthuam a neihte chu anni ang ram independent tir economy lama la sang vak lo tan chuan enkawl zawh sen chi a ni loh bakah khawthlang ram abikin US leh NATO ho ten an kawmserh te pawh a hlauhawm ve thei bawk a ni.

US chuan Ukraine ram indang thar tir maiin chutiang taka nuclear ralthuam a kawl chu a vei hle a, an ram dinhmun enin an venhim zawh loh chuan firfiak pawl emaw, hmelma kuta a luh hlauh chuan khawvel himna atan a pawi theiin an hre bawk. Chuvangin US chuan USSR kehdarh ta ram hrang hrang ho nuclear ralthuam nei ram te nen chuan an ralthuam kawl chu a him theih nana thawh hona turin Cooperative Threat Reduction (CTR) an sign pui a, he thawhhona hi Nunnn-Lugar Act te pawh an ti thin.

Hemi an thawhhona avang hian Russia, Ukraine, Britain leh US te chuan Budapest Memorandum of 1994 an ziak fel leh a, heng ram 4 te hian Ukraine chu eng ram pawhin beih tum ta se, tan ho a, chhan an in tiam a ni. Chumi avang chuan Ukraine pawhin nuclear ralthuam an kawl chu bansan zai relin, an ram dinhmun a tha lo nen kum 1994-1996 khan an nuclear ralthuam kawlte chu a neitu dik tak Russia hnenah an thawn kir ta vek a ni. (USSR hunlai khan Ukraine hi Europe ramri hnaih anih avangin Ukraine ah hian invennan nuclear siamchhuahna leh ralthuam te hi an chhawp anih a rinawm).

US leh Ukraine in an thil tih fuh loh deuh lo lang chhuak ta chu, Ukraine atanga nuclear ralthuam Russia hnena an pe let ta kha a ni. Ukraine in nuclear ralthuam an kawl tak lohah chuan Russia hian cho chikim a cho ta anih tak ber hi maw. 

Kan hriat ve mai mai atan USSR hunlaia siamchhuah nuclear ralthuam Ukraine in a kawl chhunzawm tak te kha anihna takah chuan a hman dan tur secret code kha Russia hian a kawl vek sia, Ukraine tan tak pawh pek let mai kha a thatna lai te pawh a awm tho mai.

China in Ukraine buai a hlawkpui angem?
Tuna Ukraine buaina hi China hi a hlawkpui ber tur te zing ami a ni thei tlat. Achhan pawh Russia hi Ukraine a run avang hian khawthlang sawrkar lian ten economy lamah an hrek chho ta mawlh mawlh sia, chutih lai chuan Russia in a thawhpui ber ram zinga mi chu China hi a ni. Hetiang anih mek lai hian China hian a lang apauin Russia hi a tan duh vak chuang lo a, a chhan chu khawthlang ramte tih lawm a mamawh tho a, khawthlang ram ten China in Russia a tan pung pung lo tih an hriat chuan sumdawnna leh thildanga thawh honaah China hi an rawn be tha dawn in a rinawm. Chu chu China tana thil hlawk tak a ni ang.

Chubakah, Russia in Ukraine a run mekah hian NATO leh EU ten Ukraine rinaia an chhan nat lutuk tak loah chuan China tan remchanga Taiwan run lo ngai ta se, khawthlang sawrkar liante rilru put hmang a hriat ruak theih hmel a, China tan inbuatsaih thiam awl tak tur a ni thei tho bawk.

Russia tan Ukraine hi pawimawh deuh mai ania
Hmannia Russia in Ukraine a run chhan kan sawi hawnnaa kan sawi telh loh pakhat pawimawh deuh chu Ukraine hi Russia tan chuan Europe nena an inrina hnaih a awm anih avang hian an ram himna atan a pawimawh hle bawk. Ukraine sirah mai hian Black Sea (tuipui dum) a awm a, chu chu Russia tan lawng sipai leh indo lawng inchhawpna atan a pawimawh em em a ni. Ukraine hian NATO zawmin European Union zawm ta se, Black Sea ah hian NATO sipaite an rawn inchhawp anga, reiloteah Russia chu awlsam takin an bei thei mai dawn a, Russia tan humhim tih makmawh angai.

Black Sea hi Russia tana  pawimawh zualna chu an ram hnaiha tuifinriat/tuipui an hman theihna ho thenkhat hi a tui a vawh hlawm lutuk avangin a tui a khang a, thla 4/5 te indo lawng han chhawp chhuah theihna tur a ni thin lo a, Black Sea erawh a tui a vawh ve loh avangin kumtluanin a hman theih thung a ni. Russia hian USSR kehchhiat hnu khan Ukraine nen hian inremna siamin Black Sea a indo lawng te a va chhawp ve thei a, mahse, kum 2014 a Russia lam tang President Viktor Yanukovych an paihthlak tak hnu khan Russia hian Black Sea hman ve theihna tura inremna hi Ukraine hian a tihtawp a hlau a, chuvangin an thawhpui theih mi Ukraine sawrkar kaihruai thei tur neih hi an mamawh hle.

Russia hian US lam hi hlau vak lo em ni?
Russia in US leh a thawhpui te a hlauh vak lohna chhan langsar tak chu, Europe ram ho te hian gas an lakluh tam ber hi Russia atangin a ni. Kum 2006 leh 2009 pawh khan Russia hian an gas pipeline hi an ti tawp thut mai a, Europe mipui maktaduai tel teh meuh chu thlasika inchhung tihlumna nei lovin an awm phah hial. US hian Europe ram ten Russia atanga gas an lalut nasa hi chhawk tumin US atanga gas an pe thei tiin an zuar ve a, mahse, Europe ho tan chuan US atanga gas lakluh chu Russia atanga an lakluh atanga chhutin 40% a man a to dawn si a ni.

Khawthlang ram ten eonomy lama Russia an hrek vak vak hian Russia chauhin an tuar lo a, a hrektu ram te tan pawh hian channa nasa tak a ni  tho. Hman kuma Russia in Crimea an run avanga US leh an tanrualpuiten Russia an hrek khan IMF in an chhut dan chuan Russia GDP kha 1 - 1.5 % bakin a tlahniam chuang lo a, chuvangin Russia hrek vak vak hi Europe khawchhak lam tan chuan economy lama tawrhna a ni tel ve thei zel a ni.

US leh EU ho in Russia nena in sumdawn tawnna an ti tawp vek anih chuan Europe ram tam tak abikin Finland, Bulgaria leh Greece te hian an gas lakluh 60% chu an chan angai dawn a, chuvangin Russia nena thawhho loh chuan an chan tur hi a nasa ve khawp mai. Heng zawng zawngah hian Russia in gas a supply na pipeline hi Ukraine kaltlang vek a ni si a, Ukraine ram hi Russia tan chuan an thawhpui theih sawrkar neih a tul em em a ni.

A chunga kan sawi thil hrang hrang te atang hian Russia tan hian Ukraine hi a pawimawh zia chu a hriat theih mai awm e. Chuvangin an hmelma ber US leh an tanrualpui EU ho nena Ukraine an thawhho chuan an ram himna atan hian a pawi nasa mai dawn sia, an uipui tuilian thlir thei ta mai mai lo a ni e.

-----
Thubelh
*UN Security Council chuan Ukraine chungchang ngaihtuah tur hian India ram sana a naktuk zing 1:30 ah thutkhawm an nei dawn. Ukraine president chuan UN Security Council a Russia in President hna a chelh mek chu thlak angai tiin a sawi chhuak.

*Ukraine minister sawi danin Russia hian tun buainaah hian sipai 4,300 an chan tawh a, tank 147 an hloh tawh bawk a ti. UN report ah chuan tun buaina avang hian Ukraine civil mi 240 in hliam an tuar a, mi 64 in nunna an chan tawh.

*Russia President Vladimir Putin chu Russia in Ukraine a run avangin International Judo Federation (IJF) chua an honorary president atangin an suspend.

- Zara Ralte

No comments:

Post a Comment

HRINGNUN ZIRLAI: HMEICHHE PAKHAT SA SEMCHHUAHNA HMUNA THAWK CHU

Ni khat chu hmeichhe pakhat sa semchhuahna hmuna thawk hi, a hna thawh tur a thawh zawh hnu chuan sa dahthatna/dahvawhna pindanah chuan va e...