Thursday, November 14, 2024
MIZO NAUPANG KRISMAS THAWNTHU TAWI: LAK AIIN PEK A THA ZAWK SI A
Tuesday, November 5, 2024
US ELECTORAL COLLEGE KAIHHNAWIH
Monday, November 4, 2024
US PRESIDENT THLAN DAN
![]() |
Pic courtesy: https://www.sketchbubble.com/en/presentation-us-elections.html |
Thursday, October 31, 2024
Hyderabad-a Diwali ka hman hmasak ber tum kha
Friday, October 25, 2024
Krismas thawnthu/chanchin: naupangte tan
Wednesday, August 21, 2024
INDOPUI 2-NA LEH INDIA ZALENNA INLAICHIN DAN
Ziaktu: Dr. Lalzarzoa, Department of History, Gov’t. J Buana College, Lunglei
Mizo tena Indopui 2-na tia kan sawi thin ‘World War II’ khan India-in zalenna a neih theihna turah nghawng pawimawh tak tak a nei a, India-in zalenna a hmuhna tur kawng a rawn sial kaw ruak ti te pawhin a sawi theih awm e. India zalenna thlen champhaah hian chu thu i lo ngaihtuah tlang dawn ila:
Indopui
2-na chungchang tawi:
Indopui
2-na chuan September 1, 1939 atanga September 2, 1945 chhung a awh a, he indopuiah hian Allies - United Kingdom,
United States, Soviet Union, China leh an tanrualpui ram te leh Axis – Germany,
Italy, Japan leh an tanrualpui ramte an inbei a ni. Hetih lai hian India chu
United Kingdom awpna hnuaiah a awm lai niin British India tia sawi leh hriat
thin a ni. Indian National Congress (INC) ten India zalenna atana nasa taka
beihpui an thlak mek lai a ni. Indopui 2-na a lo thlen tak thutah chuan India
ram awptu (viceroy) Lord Linlithgow chuan, September 3, 1939-ah India rama
hruaitu lawk leh mi pawimawhte hnenah, India pawhin he Indopui 2-na hi British
lal ram tana bei turin a zawm ve tih a hrilh a. Chu thu chuan INC chu a ti thinur em em a, chutiang
thutlukna lian siam anih hmaa rawn anni miah lo te chu an lungawilohna ti
zualtu a ni.
Indopui
2-naah India sipaite:
Indopui
2-naah hian British tana bei turin India ram atangin sipai nuai 25 chuang tel
tir anni a, an zinga sipai sing riat chuangin nunna an chan phah hial a ni.
India a sipai hotulu ber ni thin Field Marshal Sir Claude Auchinleck chuan “Indopui
1-na leh 2-naah khan British-in India sipaite te ruai tel lo ta se, anmahni
chauh chuan an paltlang zo lo vang,” a lo ti hial a ni.
British
hian kum 1857 hnulamah kha chuan, India mite zingah sipai an lak reng rengin an
thuawih thei tura an hriat, hnam thlan
bik ‘martial race’ tia an sawi te deuh chauh an la thin a, chung ho chu hnam
huaisen leh ral hrat nimahse kaihhruai awlsam leh an laka rinawm bur thin nia a
hriatte anni tlangpui. Indopui 2-na a lo thlen takah chuan sipai indaihlohna a
lo thleng nasa a, an ‘hnam thlan bik’ ten daih seng ta hek lo, hnam tin chitin
reng sipaiah an la ta chur chur a, chung ho erawh British laka rinawm bur anni
ta vek lem lo.
India
sipaite chu British ram chhan nan khawvel hmun hrang hrangah tirhchhuah anni a,
British sawrkar chak tawk lohna te pawh tawnhriat tam tak an nei chho ta zel a
ni. Chumaibakah, ram hrang hrang an va hmuh te hmasawnna te leh India mipuite
retheih zia te a takin an va tawng a, rualawhna tam tak an chhar chhuak a ni.
British sipai rawih nimahse, India zalenna atana duhtu tam tak an zingah an imphum
tak teuhah chuan, British tan pawh chung India sipaite chu tangkaipui aiin
anmahni do lettuah an chang chho ve ta zel a. Chung hote chu, a hnu leh zelah
India zalenna sualtute tana lamtang tha takah an rawn chang a, British tana
hnawksak annih laiin India zalenna sualna kawngah hlawkna rawn thlentute anni.
Quit
India Movement
India-in
British tana sum leh pai (British pawisa a chhutin £1.5 tluklehdingawn a tling)
leh sipai thahnem tak Indopui 2-naah a pechhuak chung hian, British sawrkar
chuan INC-in India tana zalenna an sual kawngah, chanchin lawmawm lam a thlen
tir ta chuang lo a ni. INC hruaitute ngaihdanah chuan, India-in British sawrkar
tana hetiang taka sum leh pai leh sipai a thawh that em avang hian, India chuan
duhsakna sang tak a dawn an beisei viau a, mahse, an beisei erawh chhanin a awm
lem lo. Hetiang boruak a nih chhoh tak zelah chuan, INC chuan kum 1942-ah
Bombay-ah session an nei a, Mahatma Gandhi rawtna angin, India ram atanga
British te an chhuah ngei ngeina tur thu rolum, ‘Quit India Movement’ kalpui
zai an rel ta a ni. British lamin Indopui an hmachhawn mek lai anih avangin,
INC-te thilphut chu ngaihtuah theih chi ziazang a ni ta lo a ni. Boruak khap
daih nan INC hruaitu lawk zawng zawng deuh thaw te chu tan inah khung anni ta
zawk a, amaherawhchu, India mipui ten INC hmalakna rampumah an thlawp that em
avangin, zalenna beihpui chu a hma aiin a par a chhuang nasa ta zawk tho a ni.
India
ram retheihna tizualtu Indopui 2-na:
Zirmi
ten an chhut danin Indopui 2-na lai hian, British sum hnar bulpui pakhat chu
India hi a ni a, indonaa an senso leh mamawh tam zawk hi India atanga an chawk
luh a ni. India rama thil siamchhuahna tam tak ten an hlawkpui viau laiin, ram
pumah mipuite tan sum leh pai harsatna bakah khawsak phung leh ei leh bar zawn
a tikhaihlak nasa em em thung a ni. Mipuite mamawh aia indona atana mamawh
siamchhuah a tam tak zawkah chuan tam leh harsatna hrang hrangin India ram a
tuam nasa ta hle a ni. Chung zingah chuan, Bengal rama tam nasa tak rawn thleng
(Bengal Famine 1943-44) te kha khawvel huap pawha thil rapthlak tawp a tling a,
riltam leh hrileng vangin mi maktaduai thum chuangin nunna an chan nia chhut a
ni.
Subhash
Chandra Bose hmalakna:
INC
hruaitute zinga mi Subhash Chandra Bose chuan, Indopui 2-na thlen lai hian,
India zalenna neih theihna tur kawng tha zawk nia a rin chu British hmelma lam
Axis te thurualpui a ni. Germany leh Japan sawrkar te a belbul a, indonaa tel
India mi British sipaia tangte chu lam tangah siamin Indian National Army (INA)
a din ta a ni. Japan sawrkar hriatpuiin Singapore-ah kum 1943 khan India
sawrkar lailawk, Azad Hind Government a din ta nghe nghe a ni. Indopui 2-naa
Japan sipaite chakna hmang tangkaiin khawchhak lam atanga India an rawn pan a,
INA sipaite nen India ram atanga British rawn umchhuah an tum a, amaherawhchu,
Japan an tlawm leh tak si avangin an tum angin thil a kal tluang ta lo a ni.
Subhash Chandra Bose hmalakna erawh chuan kawng tam takah rah tha a chhuah tho
a, India mi sipaia tangte zingah British huatna leh India zalenna tura
thahnemngaihna chi a tuh tha em em a ni.
Subhash
Chandra Bose-a din INA a an sipai hruaitu thenkhatte hi, Indopui 2-na a zawh
hnuin British sawrkarin an chungchang a ngaihtuah a, na taka hremna pek an tum laiin
INC leh mipuiten na takin an thlavang an hauh tlat a, British sawrkar pawhin
hremna an pek chuan, buaina lian zawk India ramah a thleng thei tih an rin
avangin hrem lovin an chhuah zalen leh ta zawk a ni. Chung INA sipai an chhuah
tak te chuan ram chhung hmung hrang hrang an tlawh kual a, an kalna apiangah
mipui ten lo lawmin chawimawina an lo hlan zel a ni. Chu thil thleng chuan
India mite tanrualna that zia a lan chian tir em em a, British lam pawhin India
miten zalenna neih an duhna chu khap beh rual a ni dawn lo tih an ring thiam ta
hle.
Lawng
sipaite paw’n nawrh zai an rel:
Indopui
2-na chhung hian British sawrkarin India mi lawng sipaia (Royal Indian Navy) a
lak te chu, kum 1942 atanga 1945 chhungin, an mahni enkawltu British sipai
hotuten an enkawl danah lungawi lovin helna vawi kua zet an chawk chhuak nia
sawi a ni. Indopui a lo zawh takah hnuah
pawh, British sawrkar laka an lungawi lohna chu an chhunzawm ta zel a, kum 1946
khan India lawng sipaiten helna lian tham tak an chawkchhuak a, chu chu ‘Royal
Indian Navy Mutiny’ emaw ‘The Naval Mutiny of 1946’ tia sawi thin a ni. He
lawng sipaite helna hian India rama lawng chawlhna lian zawng zawng a nghawng
tia sawi theih a ni a, he helnaah hian sipaite mai bakah lawng chawlhna awmna
khawpuia cheng mipuite pawn an zawm tha em em a ni. He thil thleng hi a hnuah
British chuan an khap dai thei ta a, mahse, India rama lawng sipate lakah
buaina dang awm leh ta se, sipaite chu an lam tang anni tawh dawn lo tih an
chiang hle. British lam pawhin India sipaite ber an chungah an lawm loh chuan,
awp beh reng chu an tana thil harsa tak a ni chho zel dawn tih chu an chiang
viauin a rinawm.
Indopui
2-nain British sawrkar nasa takin a nghawng:
Kum
1941 August ni 14 khan, United States President Franklin D. Roosevelt leh
British Prime Minister Winston Churchill te chuan, Indopui 2-na a lo tawp huna
khawvel ram hrang hrang ten remna leh muanna an neih theih nan inremna thuthlung
an siam a, chu chu ‘Atlantic Charter’ tih a ni. Heta an thuthlung ziaha tihhlawhtlin
an tum zingah hian, ram hrang hrang ten mahnia rorelna an nei theih dan tur te leh
ram mipuite duhdan kalhin ramri siam danglam a ni lo ang tih te sawi lan a ni.
Hetianga British-in ‘Atlantic Charter’ a rawn sawichhuah takah chuan, a awp mek
ram tam takin zalenna neih an beiseina pawh a sang hle a ni. Amaherawhchu,
British PM Churchill-a chuan, chu thuthlung chu an hmelma Germany leh an
tanrualpuite tan chauha siam a nih thu a sawi ve tlat thung.
Indopui
2-na chu kum 1945-ah a lo zo a, British sawrkar pawh khawvel ram hrang hrangah
remna leh muanna a awm theih nana a meizanghlaptu berah a rawn tang chho ta a
ni. United Nations (U.N) dinchhuaktu zingah an tel a. U.N chuan indopui a zawh
hnua khawvel ram hrang hranga sawrkar lian ten ramte zawk an awpte chu tih tawp
a, zalenna pek tumin chak takin hma an rawn la chho ta a ni. Chutiang anih mek
laia, British ten India ram an lo la awp chhunzawm zel pawh chu, khawvel
sawrkar dangte lakah hmaiphih tur zau tak an nei tihna a ni.
Chumai
bakah, British sawrkar chu Indopui 2-naah nasa taka an inhman dak avangin an
ram ei leh bar zawnna kawng leh sum leh
pai lakluh pawn nasa takin a tuar a, leiba tam tak an nei chho a ni. Indopui 2-na
zawha British-in leiba a neih hi Pound (£) tluklehdingawn 21 vel nia sawi
a ni. Chutianga leiba nei tun chung chuan, khawvel hmun hrang hranga an awp ram
te enkawl chhunzawm zel chu thil huphurhawm takah a chang chho ta bawk. Chung zingah
chuan, India ram enkawl chhunzawm zel pawh, an tan chuan sum leh pai senso tur
chhutin chhunzawm ai chuan chhuahsan mai chu thil finthlak tak tur a nihna lai
a awm.
Kum
1945 July thlaah United Kingdom-ah inthlanpui neih a ni a, Labour Party ten
sawrkarna changin Clement Attlee chu Prime Minister thar a rawn ni a. A tawi
zawngin sawi ta ila, ani kaihhruai sawrkar hnuaiah hian an ram sum leh pai
dinhmun chhe tak chu siamthat nan kawng hrang hrangin hma an la a, an awp ram
thenkhat atanga inhnuhdawh chu an ram sum leh pai siamthat nana tih loh theih
loh thil a rawn chang ta a ni. Chung zingah chuan India ram chu kum 1947 August
ni 15-ah khan British lak atangin zalenna pumhlum pek a lo ni ta a ni. British-in
India leh Pakistan hnena a ni zawna zalenna a pe ta mai chu, Indopui 2-na avanga
an ram sum leh pai dinhmun a chhiat em avangin an tana thil tih makmawh a ni ve
reng a ni tiin zirmi thenkhat chuan an tarlang.
A
chunga kan sawilan tak ang hian, Indopui 2-na khan India ramin zalenna a neih
theihna tur kawngah nghawng nasa tak a nei tih kan hre thei awm e. Zalenna ni
hman nuam vek ule.
(He ka thuziak hi 15 August 2024 khan Vanglaini chanchinbu-ah chhuah a ni tawh a ni)
Sap leh Kawl ho indo (Anglo-Burmese War) leh an inremna thuthlung (Treaty of Yandabo) in kan hnam nunah nghawng a nei ve em?
Ziaktu: Dr. Lalzarzoa, YMA, Sialsuk Branch
Kan chhak lawka cheng
Kawl ho leh India ram rawn awptu Sap ho kha kum zabi 19-na lai khan an lo indo
chiam tawh a, he an Indo hian kan ram leh hnam tan hian nghawng a nei em tih
kan ngaihtuah ho dawn a ni. Chung an indo zawng zawng chu kan sawi kim vek thei
lo ang a, an indo hmasak ber ‘First Anglo-Burmese War’ chu kum hnih chhung 1824
atanga 1826 chhung a awh a ni. ‘Anglo’ tih chu Sap ram (England) a cheng
English mi an tih ho, Mizovin Sap kan tih thin te ho sawina a ni. He indona kan
sawi tur pawh hi Sap leh Kawl (Burmese) ho indona tihna a ni.
An indo chhan:
British in India
hmarchhak ram an awp hma hian hnam hrang hrangte chuan anmahni a lal neiin
mahnia ro in rel in an awm thin a. British ho hian India khawchhak lamah chuan
tuna West Bengal ni ta Calcutta hmunah awmhmun khuarin rorelna an kalpui mek a,
Burma lal te pawn India hmarchhak ram te chu an thuhnuaia dah tumin an hel fo
thin a ni. Chutiang boruak karah chuan kum 1822 khan Burma ho chuan Manipur leh
Assam an run a, khawthlang rama an ramri hnaiaha rorel mek British ho tan chuan
an hnawksak ta hle a ni.
Manipur te, Assam te leh
Arakan lama cheng hnam thenkhat te chuan Calcutta a awm mek British te chu
thawhpuiah sawmin Burma rallian dopuiah an sawm a, British te pawh chuan i he
lo vin an lo thawhpui nghal a, Cachar leh Jantia ram te pawh British ho chuan
an venhim tur ramah an chhal nghal bawk a ni.
Hetiah lai mek hian Burma
commander-in-chief Maha Bandula chuan India hmarchhak ram te an hneh theih
chuan heng Arakan, Manipur, Assam, Cachar leh Jantia ram te leh Eastern Bengal
(tuna Bangladesh ni ta) te hi Burma lalram hnuaiah a awm vek thei dawnin a hria
a, chuvangin an ram zauhna dal thei tur British laka na taka hma lak a tulin a
hria a ni.
Thuneitu zawk nih
inchuhin British leh Burma sipai te chu an in hmachhawn tan ta zauh zauh a, kum
1823 khan Chittagong bula Shalpuri thliarkar chu British sawrkar enkawl East
India Company chuan neitu nih an han chuh a. Hemi hnu, a kum leh lawkah chuan
Burma lam hian an sipai general chhuanvawr Tahdo Thiri Maha Uzana chu Cachar
leh Jaintia rama helna chawkchhuaktute tudai turin an tir a. Chu chu British in
lo hriain sipai an tir ve nghal a, Cachar hmunah chuan Burma leh British
sipaite chu an inbei ta a. He indo hi a lian thama a intan tak tak hun chu
March ni 5, 1824 a ni a, Arakan lama ramri chungchang a buaina vanga lo alh
chhuak a ni.
British te hian Bengal
chhak lama ram zauh an duh mai bakah hian an sumdawnna kawnga an thilsiamchhuah
te hralhna tur hmun tam zawk an duh em em a, chuvangin ram zauh zel hi an
tuipui lo thei lo ve bawk a ni.
Chubakah chuan, an elpui
em em zinga mi French ho vin Burma ram chhunga lawngchawlhna te an hman khapsak
an duh em em a, Burma lal laka French ho an tlatlum deuh te pawh an mit a kham
viau thin a, chuvangin Burma lal te ho an thuhnuaia dah chu tihmakmawhah an
ngai a ni.
An indona hmunte tlangpui:
Western Theatre:
Anglo-Burmese war hi hmun
hrang hrangah an nei a, Burma Commander-in-chief Maha Bandula ho vin hmun hnih
atangin British te hi an bei a, Arakan atangin Chittangong lam an bei a, Sylhet
atangin Cachar leh Jaintia lam an bei bawk a ni. Bandula hian Arakan lam a ho
a, Uzana-a’n Cachar leh Jaintia lam a ho bawk a ni.
Burma sipaite hi Manipur
leh Assam ramhnuaiah te ral lo do thang tawh an nia, Cachar leh Jaintia lamah
pawh British lakah an chak viau a, British sipai ten an hneh lo a chha chu a
ni. Chittagong lamah pawh Cox Bazar thlengin hnehna an chang zel a, chu erawh
chuan Culcutta lama British ho a ti ralkhel zo ta a, theih tawpin lawng nen
sipai an rawn thawn belh chho ta a ni. Dik taka sawi chuan Burma commander
Bandula hian a sipai te khap lovin Chittagong lamah hmalam pan zel se chuan Calcutta
lama British awm te tan pawh an hlauhawm tham hial nia sawi a ni.
Battle of Yangon:
British ho chuan India
hmarchhak leh tuna Bangladesh ram chhung lo nita tlang ramah te Burma ho chu an
hneh lo tih hriain Burma ram chhungah an han luhchilh ta thung a. British
General Archibald Campbell-a hovin Rangoon khawpui chu lawngin kum 1824 ah an
pan a, Burma sipai te pawn an ram chhungah an rawn luhchilh ang tih lo ring
lawk bik hek lo, an hmelma te chuan an ram tam hnehna nasa mai sia, an hneh lo
chho ta riau a, an sipai general huaisen ral rama thang mek te chu an ko let ta
a. British sipaite hian Burma ho hmunpui Shwedagon kulh chu an luhchilh a,
Burma sipai te chu kulh pawn lamah an umchhuak ta hum hum mai a ni. Burma sipai
te tam zawk mahse a tlem zawk British sipaite hian ralthuam an neih that zawk
miau avangin an hneh hlei thei lo a ni.
Battle of Danubyu:
British te chuan Rangoon
atanga hla vak lo Danubyu lak tum an bei leh a, Burma general huaisen Bandula
hovin an lo bei let a, mahse British lamin laipui leh rocket te an hman avangin
an duh angin an lo do let zo ta lo a, a tawpah phei chuan an general Bandula hi
rocket kahna hliam tuar lovin a thi ta a ni. A thih tak hnu hian Burma sipaite
chuan Danubyu khua hi an rauhsan ta a ni.
Arakan campaign:
British General Archibalh
Campbell-a’n Yangon-ah hnehna a chan tak avangin Arakan lam an hawi leh ta a.
Kum 1825 February thla khan Arakan-ah Burma sipai te nen an in bei leh a, thla hnih
zet an in beih hnuah British lam chuan Arakan lam pawh an thuhnuaiah an dah fel
ta a ni.
Inkahhai:
1825 September thlaah
thla khat chung inkahhai an puang a, chumi kum nipui lai atangin an indo leh
tan a, Arakan leh Assam atangin Burma sipai te chu British ho vin an umchhuak
ta a ni. Cachar lamah pawh an la in bei zel a, hetih lai hian inbiakremna kawng
an zawng a, British lam hian Arakan, Assam, Manipur leh Tennaserim tuipui kam
atang ten Burma sipai te tawlhkir vek turin an phut a, Burma lam hian an pawm
thei bik si lo a, abikin Arakan chhuahsan leh indona senso pawisa British in
chawi tir an tum chu an pawm thei ta lo a ni.
Battle of Prome:
1825 November thla
atangin Burma sipai te chuan a kaw tawpa tan huamin beihpui an thlak ve leh ta
a. Battle of Prome an tih chu British sipai te nen an nei leh ta a, thi tha a
tang anni tawh bawk a, beih pawh an khirh viau nia sawi a ni. Amaherawh chu ralthuam nei tha zawk British
sipai te chuan a tawpah hnehna an chang leh ta a, Burma sipai hotu huaisen Maha
Ne Myo chu December ni 2 ah an that a, a thih hnu hian Burma sipai te chu an
mumal thei tawh lo va, Prome khawpui pawh chu British kutah a tlawm leh ta a
ni. A chan chhe zawk Burma lam hian December ni 26 ah inremna kawng zawng turin
British sipai te lakah palai an tir ta a ni.
Tichuan, Kum 1826
February thlaah chuan inremna thuthlung an ziak fel ta a, chu chu ‘Treaty of
Yandabo’ tih a lo ni ta a ni.
Treaty of Yandabo:
Burma sipaite hi an tlawm
tak avang hian an inremna thuthlung an ziahah pawh hian British lam chan a tha
chungchuang hle a ni: An inremna thuthlung ziah zinga langsar zualte chu:
1. Assam, Manipur, Arakan
(Rakhine) leh Tennasserim tuipuikam te chu British kutah a awm tawh ang.
2. Cachar leh Jaintian
ramah te Burma an inrawlh tawh lo ang.
3. Indona sum senso Burma
in an chawi ang a, a tahtawlin tumli pawisa an pek phal anni ang a, an pawisa
chawi tur zat hi British pawisa a chhutin pound maktaduai khat a ni ang.
4. Burma lal thuhmun an
ram khawpui Ava leh Culcutta ah te ram palai in tirh tawn phal a ni.
5. Sumdawnna lama thawhhona tur ziah fel a ni.
He inremna ziah a nih hnu
hian British chuan Burma ram bakah India hmarchhak leh tuna Bangladesh ram lo
nia chhung zawng zawng hi an thuhnuaiah an dah ta tiin a sawi theih awm e.
He indona hian Mizo teah
nghawng a nei ve mial em?
Anglo-Burmese War leh
Treaty of Yandaboo chungchangah hian tuna kan chenna Mizoram hi chu a tel ve
miah lo naa, amaherawhchu, India hmarchhak leh Bangladesh a kan ram thenawm
lawk lawkah te an indo bakah British in ram an rawn zauh zel avangin kan ram an
rawn thleng teuh tawh hle a ni. He indona hi lo chhuak lo vin inremna thuthlung
te lo ziak lo ta se, British te hian kan ram thenawm lawkah hian bu an rawn
khuar kher lo mai thei a, kan ram chu kan lalte awpna hnuai mahnia ro inrelin
hun rei tak kan la awm chhunzawm zel mai thei a ni.
He indona leh inremna
avang hian kan thenawmah Sap ho an lo hnai a, kan chheh velah thingpuihuan te
an rawn siam a, kan pi leh pute hunlaia an sai ramchhuahna te chu rawn daidarin
awmhmun an rawn khuar a, loh theih lo vin kan hnam pasaltha te khan an zuk run
fo thin a nih kha. Chung hunlai chuan Mizo lal ten phai an run fo avang leh Sap
ho rorelna hnuaia awm kan thenawm a mi te chu an tihbuai fo avangin, Sap ho tan
tak pawh Mizo te khawsak dan chu enliam mai mai a theih ta bik lo a ni. A tawi
zawngin sawi ta ila, a hnuah chuan kan ram pawh Sap ho chuan an rawn daidar ta
a, kan lal ten an hneh tak miau loh avangin an thuhnuaiah kan lut ve ta nge nge
anih kha.
Mahnia lal hran theuh nei
a, tu thuhnuaiah mah awm bik lo Mizo lalte leh an mipui te chu roreltu thar Sap
ho duhdanin an rorelna kan lo zawm chho ta a. Kan hriat ngai loh dan zawm tur te,
leiman chawi tur te, puakphurh tur te a awm chho ta zel a, hetianga kan hnam
kaldan leh khawsak dan rawn inthlak
zawng zawng hi sawi sen chi a ni awm lo ve.
Sap ho vin min rawn awp
takah chuan khawvel hmun dangah pawh an lo chindan thin ang tho vin missionary
ten an rawn zui chhunzawm ve ta a. Chanchintha kan dawnna tur kawng te a rawn
inhawng a, Kristianah ka lo in let ta dial anih kha. Chanchintha avangin
chatuan nunna kan dawng a, chu chu a hlut zia chu sawiin a siak lo ve. Mahse,
heng min rawn awptu sap ngaihsanna erawh kum zabi 21-naah pawh hian thangthar
te leh zelah pawh, kan thisenah a la bet tlat a, kan nihna ni miah lo anmahni
an tum reng rengin kan la awm phah erawh hi chu ngaihtuahna tisei tu a ni e.
Kan thupui in a tum tak
ber erawh chu, Sap missionary te avanga chanchintha kan dawn, chatuan nunna kan
neih theihna lo ni ta te, kan rama tlawmngai pawl lian ber YMA te pawh min
dinpuitu an rawn nih chhoh tak hialna tur leh kan hnam nunphung pawh a inthlak
tak dawrh nan hian eng nge maw thil thleng vanga bul rawn intan chu a awm a lo
tul a ni ngei in a rinawm a. Chu thil
thleng pawimawh tak chu a bul thuma han chhut neuh neuh hian tuna kan sawi -
Sap ho leh Kawl ho inkara indo lo chhuak a, a hnua inremna thuthlung an ziah te
hian a tirah min nghawng ve nghal lem lo mahse, a hnu lamah chuan he kan hnam
tan ngei pawh hian nghawng chu a rawn nei chho ve ta zel niin a hriat ta a ni.
(He ka thuziak hi YMA Hmuifang Tlang Group Souvenir-ah chhuah a ni tawh a ni)
MIZO BIBLE QUIZ: THUFINGTE BUNG 1 - 5
Round 1: (Bung khata chang awm zat)
Q. 1. Thufingte bung 1-ah chang engzat nge awm? =
Chang 33
Q. 2. Thufingte bung 3-ah
chang engzat nge awm? = Chang 35
Q. 3. Thufingte bung 5-ah
chang engzat nge awm? = Chang23
Q.4. FREE QUESTION: Thufingte bung 4-ah chang engzat nge awm? =
Chang 27
Round 2: (Bung thupui)
Q. 1. Thufingte bung 5-na
thupui eng nge? = Uirena laka fihlim tur
Q. 2. Thufingte bung 4-na
thupui eng nge? = Finna hlawkzia
Q. 3. Thufingte bung 3-na
thupui eng nge? = Tlangvalte hnena thurawn
Q. 4. FREE QUESTION:
Thufingte bung 2-na thupui eng nge? = Finna rah
Round 3:
Q. 1. I thil neih zawng zawng chan pawhin ______
eng nge nei rawh a tih? = Finna (4;7)
Q.2. I eng hunlai nupuiah
nge hlim rawh a tih? = Tleirawl lai nupuiah (5:18)
Q. 3. Leilungah hian an
cheng anga a tih te kha tute nge? = Mi tluangte (2:21)
Round 4:
Q. 1. Khawiah nge finna
chu ring takin a au? = Kawtthlerah (1:20)
Q. 2. Engtik hunah nge
min zawng anga min hmu lo vang a tih? = Zing takah (1:28)
Q. 3. Engtik hunah nge ka
nuihsan ang che u a tih? = In hlauh hun a lo thlen chuan (1;26)
Q. 4. FREE QUESTION: LALPA chuan tute nge a zilhhauh thin? = A
hmangaihte (3:12)
Round 5: (Bung leh chang
sawi tur)
Q. 1. I mut hunin i hlau lo vang a, a ni, i mu ang
a, tui takin i muhil ang. = 3:24
Q. 2. Mihring kawngte chu
LALPA mit hmuhah a awm a, a kawng zawng zawng a tihrualremsak thin = 5:21
Q. 3.Mahni ngaihin
intifing suh la, LALPA tih la, sual kalsan rawh. = 3:7
Q. 4. FREE QUESTION:
LALPA tih hi finna bul a ni a,
nimahsela, mi ate chuan finna leh zirtirna an hmusit thin. = 1:7
Round 6:
Q. 1. A phute tan eng nge
ui suh a tih khah? = Thatna (3:27)
Q. 2. I thenawm chunga
eng nge suangtuah suh a tih khah? = Thil tha lo (3:29)
Q. 3. Mi ate kaisanna kha
eng enge a tih khah? = Mualphona (3:35)
Q. 4. FREE QUESTION:
Hriatnain eng nge a tinghet a tih khah? = Vante (3:19)
Round 7:
Q. 1. Kawhmawh bawl ching
chu Lalpa ngaihin enge nge annih? = Tenawm (3:32)
Q. 2. Zing khawvar eng
tir, chhun vanglai thlenga eng zual zel ang a tih kha eng nge? = Mi felte kawng
(4:18)
Q. 3. A kut ding lamah dam reina a awm a, a kut vei
lamah eng nge awm a tih kha? = Sum leh ropuina (3:16)
Q. 4. FREE QUESTION: Hmeichhe sual hmui ata eng nge far? = Khawizu
(5:3)
Round 8:
Q. 1. Ka fapa. ngainep
suh a tih kha eng nge? = LALPA thununna (3:11)
Q. 2. Pain fa a lawm
apiangte chu engtin nge a tih thin khah? = A zilhhau thin (3:12)
Q. 3. Kan zingah lo tel
ve la, eng nge kan intawm dawnnia an tih khah? = Tangka ip (1:14).
Q. 4. FREE QUESTION:
Nunna lo chhuahna a tih kha eng nge? = Thinlung (4:23)
Q. 5. FREE QUESTION:
Hriatthiamna chu hre turin tu zirtirna nge ngaihthlak tur? = Pa zirtirna (4:1)
Q. 6. FREE QUESTION: Tu
hmangaihnaah nge lawm fo rawh a tih? = Tleirawl lai nupuiah (5:19)
Tuesday, August 6, 2024
BANGLADESH RAM BUAI CHUNGCHANG BELCHIANG DAWN ILA
Ziaktu: Dr. Lalzarzoa, Department of History, Gov’t. J Buana College
Nimin August 5, 2024 chawhnu dar 2:30 vel khan, kan ram thenawm Bangladesh Prime Minister Sheik Hasina chu a bang a, sipai thlawhtheihnain an ram a tlanchhiat san nghal. Nimin tlai dar 6 vel khan India sawrkar venhimna hnuaiah Gaziabad (Uttar Pradesh) a Hindan air base-ah a rawn tum lut a ni. Airport-ah hian Indian National Security Adviser Ajit Doval chuan a lo dawngsawng a, Bangladesh buaina chungchang darkar 1 vel an sawi dun hnuah Doval hian air base chhuahsanin India Cabinet Committee on a security meeting-ah report a va pe leh a ni. Sheik Hasina hi a laizawnnu Sheikh Rehan nen he thlawhtheihna hmang hian an rawn tlanchhia ani.
Tunah hian India-ah an unau hian an la awm mek nia sawi a ni a, UK
lamah chen phalna (polytical asylum) an dil mek tih te, UK a nih loh pawhin Europe ram khawi
emaw ber an la pan leh dawn nia sawi a ni bawk. He thu ziah mek lai hian UK hian venhimna pein
an rama luh tir a phal lutuk hmel loh nia sawi a awm mek bawk. India sawrkar
venhimna hnuaiah hmun him zawkah thuhruk mek a ni tiin a sawi theih ang chu.
BANGLADESH BUAINA CHHAN HI
Bangladesh ram buaina chhan hi sawi tak tak dawn chuan a sei dawn
lutuk a, a tlangpui chauh sawi dawn ta ila. Bangladesh thalai ten an rama civil
service exam dan siamthat an ngiat a, a chhan pawh PM Sheik Hasina te pawl
Awami League a tel tana hamthatna uchuak lutuk awm chu tih bo an ngiat a ni.
Bangladesh zalenna sualtute thlah kal zel tan an rama sawrkar hna 30% hauhsak
anni chu hnawk an ti a, hei hi Sheik Hasina hian siamthat duh lohvin ram
zalenna sualtute tu leh fate kan duhsak loh chuan tunge duhsak tur dang awm
chuang tiin a tang ve tlat sia, buaina hi a punlun ta zel a, mi 100 chuang fein
nunna an chan phah a, hliam tuar pawh mi tam tak an awm phah ta hial a ni.
Tin, Sheik Hasina hian kum 15 chhung ro a rel tawh a, an ram
mipuite hian sawkar a kaihhruainaah lungawilohna chi hrang hrang an nei tawh a, hetih lai mek hian opposition party lam
lahin an ram thalaite hmachhuanin sawrkar paihthlak theihna hun remchang an dap
ve reng bawk a, thla liam ta atang tawh khan thalaite hian buaina an chawk chhuak
tawh a, tunah hian an buaina hi rin aia nasain a rawn alh ta pup pui mai a nih
hi. Nimin khan mi nuai chuang pungkhawmin an ram prime minister chenna in mipui
thinrimin an luh chhuah a, bungrua leh thil dang pawh an khawih chhe hneh viau
nia sawi a ni.
BUAINAAH HIAN MIDANG INRAWLH AN AWM EM?
News report hrang hranga a lan dan chuan Bangladesh buaina hi
ramchhung mai bakah ram pawn lam atanga inrawlh an awm nual a ni hmel. Report
thenkhatah chuan Pakistan intelligence pawl ISI ten buaina siamtu thalai te hi
an thlawp tha viau niin an sawi a, chumi phenah chuan pawisa leh tuldang mamawh
te pawh China sawrkarin a rawn ngaihtuah nasa bawk nia sawi bawk a ni. Buaina
chawkchhuaktu bul pui ber Jamaat-e-Islami Bangladesh zirlai pawl Islami
Chhatra Shibir (ICS) te hian kum 2 kal ta atang tawh khan Bangladesh
zirna in sang hrang hrangah Sheik Hasina sawrkar paihthla tur hian beihpui an
lo thlak ru reng tawh nia sawi a ni bawk
Pakistan leh China te hian Sheik Hasina kaihhruai Awami League te kaihhruai
sawrkar hi paihthlak an duh em em na chhan chu India nena inkungkaihna tha tak
anneih vang hi a ni. Tin, Awami League te hi Muslim ram Bangladesh a awm ni
mahse sakhaw tih bik neih duh lo anga hriat anni a, Muslim sakhawr zuitu tam
tak chuan an thiangzau mah mah tiin an ei lo thin viau.
CHINA IN INDIA DANCHEP A TUMNA KAWNG A NI THEI EM?
China leh India hi ui leh kel thlunpawlh ang maia ramri buaia in
bauh thei nghal mai tur khawpa in mil lem lo anni, China hian India ram thenawm
sawrka ho hi thianthaah a siam deuh vek tawh a, Burma, Pakisatan, Nepal, Sri Lanka
leh Maldives thlengin thianthaa siam tumin sipai chakna leh sum leh pai thlengin
tanpuina a pe nasa hlawm a, heng ram te
nen hian tha takin tunah hian an thawk ho mek reng a ni. Tunah Bangladesh pawh
hi China tana hmun hima siam leh tumin buaina phenah hi nasa takin a inrawlh
tiin India media te chuan an sawi.
Chutiang a nih zel chuan India leh China inkarah buaina lian tham
lo awm ta se, China chuan ram thenawm a thiantha te atang chuan chhak leh
thlang, chhim leh hmar atangin India ram hi a rawn bitum thei mai tawh dan ni
te pawn a rin theih ta zel a ni.
TUN DINHMUN CHANCHIN TAWI
Vawiin khan PM bangta Sheik Hasina rawn phurtu Bangladesh sawrkar
thlawtheihna C-130J chuan India atangin a rawn zuitu sipai 7 te nen Bangladesh
an pan leh ta a, PM bangta Sheik Hasina erawh a awmna chin sawi a awm lo a,
India venhimna hnuiah hmun him zawkah thuhruk a la ni mek a ni.
Nimin chawhnu lama Sheik Hasina a ban tak hnu hian, an ram Sipai
hotulu General Waker-uz-Zaman chuan sawkar lailawk sipai te kuta a awm thu leh
sawrkar thar din dan tur an ngaihtuah mek thu a sawi. Thu thar berah chuan rorel
lai Awami League te chu he sawrkar thar tur an ngaihtuah mekah hian sawm anni
ve lo.
Bangladesh President Mohammed Shahabuddin chuan an ram prime
minister hlui tan ina tang mek Khaleda Zia chu chhuah zalen turin thupek a
chhuah nghal a, tin, vawiinah Bangladesh parliament chu thiah a nih thu a puang
bawk.
BUAINA CHHUMIN A THLAWH KAN THEIH LOH BANGLADESH HI
Bangladesh ram hi East Pakistan tih a ni thin
a, an ram hian kum 1971 khan India sipaite puihnain Pakistan atangin zalenna an
sual chhuak a, (MNF ten zalenna an sual laia East Pakistan atanga Arakan an
panna chhan kha) chuta an hruaitu ber Sheik Mujibur Rahman fanu chu tuna Prime
minister bangta Sheik Hasina hi a ni a, nimin khan buaina chawkchhuaktu ten Mujibur
Rahman a lim kawtthler lun laia awm te an suasama, an tichhi a ni. Tunhma lama
Mizo pa ho radio-a chanchinthar ngaithla peih deuh te chuan Mujibur-a hi chu an
la sawi thei fur awm e.
Bangladesh -ah hian kum 1975 August 15 khan buaina
an tawk a, mipui thinrimin an ram prime minister hmasaber Sheik Mujibur Rahman
leh a nupui bakah an fapa pathum te chu thah annia, sawrkar mumal lo takin a
awm chho a, Khondaker
Mostaq Ahmad a kaihhruai sawrkar din a ni a, chupa pawh chu chumi kum
November thlaah sipaiten an paihthla leh a, an ram sipai hotu Khaled Mosharraf an
thuneihna a rawn chang a, ani pawh chu reilo teah thah a ni ve leh a ni. General
Ziaur Rahman an thuneihna a rawn chang leh a, a ni pawh May 30, 1981
ah thah a ni ve leh a ni.
An ram vice president Abdus Sattar chuan sipai lal eneral
Hussain Muhammad Ershad thlawpnain sawrkar a kaihruai chhova, chumi kum vekah
chuan General Ershad chuan paihthla lehin martial law a puang a, sipai ten
sawrkar an kaihhruai a, kum 1983 May thla atangin General Ershad chuan sawrkar
hotuber a nih thu a puang ve leh ta a ni. Hetih lai vel hi Mizoram mipui ten black
and white TV a Bangladesh channel kan thin lai a, an ram hruaitu ber kan hmuh
ve fo thin kha amah Ershad-a hi a ni e. Ani pawh chu December 6, 1990
khan a bang a, eiruk thubuaiah man nghal a ni.
A tawi zawngin sawi ila, 1991-ah an ram inthlanpuiah Bangladesh
Nationalist Party ten sawrkarna changin Khaleda Zia chu prime minister a
rawn ni a, an rama hmeichhe prime minister a ni ta a ni. 1996 ah Sheik Hasina pawl
ten sawkar thar an siam ve leh a, hmeichhe prime minister pahnihna a rawn ni ve
leh. Kum 2007 khan Bangladesh-ah hian President Iajuddin Ahmed chuan
emegency puangin potiical party tumah sawrkar kaihhruai a phal lo a, an ram
prime minister hlui pahnih Khaleda leh Sheik Hasina te chu lung inah a khung ve ve a ni. Anni pahnih hi kum 2008 khan
chhuah zalen anni ve leh a, chumi hnu chuan Sheik Hasina hi prime minister a la
ni ta char char a, tun buaina hi a tawng ta a ni.
Mak ve deuh thil pakhat chu Muslim ram, hmeichhia te dinhmun
hnuai taka dah thin sakhaw zuitu te ram Bangladesh te Pakistan-ah te hian hmeichhia
prime minister an nei thin hi a ni. A Muslim zia lo ve riau hian a hriat thin
e.
A sei ta hle mai, he ti chung pawh hian kimchang taka sawi dawn
chuan sawi hmaih a la tam khawp mai. Bangladesh buaina tawh mek chungchangah
hian, kan Mizoram sawrkar pawh hian dan lova raltlan rawn lut an awm mai loh
nan, ramri te ngaihven a uluk taka ngaihtuahna sen a tha khawp ang.
-
Tuesday, May 21, 2024
ZIRLAITE TANA HRIATTUR PAWIMAWH (Mizo Career Guidance)
PAWL 10 LEH PAWL 12 RESULT NEI THAR TE TAN
Tunhnaiah Pawl 10 leh Pawl 12 result a lo chhuak ta a, zirlai leh nu leh pa ten ngaihtuahna kan sen theih nan, a hnuaia kan tarlan te hi ngun takin i ngaihtuah tlang ila:
1. A hmasaberah chuan zirlai kan nih chuan kan lehkhazir chu nakin huna kan hmalam hun atana tangkai tur leh eizawnna kawng kan zawhna tura min puitu tur anih avangin tih tak zet leh taima taka zir tur a ni.
2. Zirna hi miin tih tak zet leh rilru nei taka an zir loh chuan hlawhtlinpui a harsa thin a ni.
3. Eizawnna hrang hrang a awm a, sawrkar hna te, sumdawnna leh company lama hna te a ni tlangpui a, chung ang hna awmah chuan eng kawng nge kan zawh ve ang tih lo ngaihtuah lawk thiam te tan eizawnna kawng zawh a awlsam thin a ni.
4. Mizorama kan lehkha zir dan tlangpuiah chuan a hmaa lo ngaihtuah lawk lem lo leh admission tih hun a lo inhawng a, thiante tih/thenawm fate tih ang ang zir ve ngawt te kan tam thin a, heng avang hian kan nih tur min nih tir lo fo thin a ni.
Pawl 10 pass thar te tan:
1. Pawl 10 kan pass chiah hian kan subject lak tur uluk takin kan ngaihtuah tur a ni, subject hlawm lian deuh Arts, Science & Commerce zir tur kan nia, heng hoah hian kan tuina ber leh kan thiamna ber thlan thin tur a ni.
2. Arts subject kan lak chuan a tlangpui thuin pawl 12 zawh hnuah college-ah B.A a zir theih a, chumi zawhah University-ah M.A leh a chunglam research course (Ph.D etc) thleng a zir theih a ni.
3. Science subject kan lak chuan pawl 12 zawh hnuah College pangngaia B.Sc zir chhunzawm a theih a, University-ah M.Sc leh a chunglam research course (Ph.D etc) thleng a zir theih. Tin, hemi bakah hian technical course hrang hrang entirnan; Engineering (B.E/B.Tech) te, Medical (MBBS/Nursing/Pharmacy) te a zir theih bawk a ni.
4. Commerce subject kan la anih chuan sumdawnna lam hawi zirna a ni a, pawl 12 zawh hnuah college-ah B.Com leh University-ah M.Com leh a chunglam research course (Ph.D etc) thleng a zir theih. Chubakah, commerce zirlaite tan chuan Management lam zirna BBA leh MBA te pawh zir a awlsam bik thin a ni.
Pawl 12 pass thar te tan:
1. A chunga kan sawi lan tawh ang khian kan subject lak a zirin pawl 12 zawh tawh hnuah chuan kan zir leh zel tur kha chi hrang hrang a ni tawh dawn a, college a lehkhazir tur kan nih tawn dawn avangin kan zirtur pawh uluk taka thlan thin tur a ni. College a zir chhunzawm tum tan chuan eng subject nge kan tui a, chumi zirchhuak ni chuan eizawnna kawng ka zawh thei angem tih ngaihtuah tel tur a ni. College zirlai hi a pawimawh em em a, graduate course zir zawh rualin mahni kea ding thei tawh tur a ngaih kan nih avangin mahni zirlai kha hna/eizawnna tlak a thiam bel tur a ni.
2. Arts subject la tan chuan B.A course hrang hrang a zir theih a, Science subject la tan college pangngaiah B.Sc cource hrang hrang bakah technical course hrang hrang a chunga kan sawi tawh te zir theih a ni. Chutiang bawkin Commerce subject zir tan pawh college a B.Com course zir emaw management lam zir te pawh a theih a ni.
3. Pawl 12 kan pass hian a tlangpuiin kum 3 chhung chu college-ah degree course zir leh tur kan nih avangin kan inngaihtuah nasat a tul hle a ni. Mizoramah hian college zir zo tawh te hian kan zirchhuah thiamna hi eizawn nan kan hmang tangkai vek lo a, hei hi a chhan bulpui ber pakhat chu ngaihtuahna seng lem lo a, college kan kal ve mawp mawp vang te leh kan thiante zir ang tui em em chuang lova kan zir ve ngawt vang te pawh a ni thei ang.
4. College course te hi hun pum a zir chi a ni a, class zawh hunah pawh library an hawn chhung chu lehkha chhiar tum tur. Zirlai ngai thutak lem lova in lak thawven ringawt ngaihtuah ṭhin te tan zirlai a thiam bel theih tak tak loh. Mizoram college zirlai tam zawk hi library hmang tangkai lo anni a, an hlawhtling lo chawk bawk ṭhin.
5. College kan kal chhan ber chu zirlai thiam a, hriatna leh thiamna neih belh a ni. Chung hre lova a kahpaha zir ve mai mai leh thian inkawm nana hmang ta mai mai an tam thin avangin, Mizoram college atanga graduate thar te zingah State leh National level inelnaa lang pha kan nei tam lo ṭhin hle. Zirlai hlawhtling taka zir tur chuan mobile games/social media hman thiam viau ai chuan zirlaibu te taima taka chiar a, thiam bel em em tur a ni a, chutiang ti thin mi tlemte te chu an hlawhtling zawk thin.
6. College course thiam bel taka zir zo te tan MPSC/UPSC in competitive exam (MCS/IAS etc.) a buatsaih te hmachhawn a zuamawm thin. Hei hi sawi zau hlek ila, Civil service exam course ho hi graduation course mila siam a ni a, chuvangin college kal laia mahni zirlai thiam bel em em te tan, a hranpa a coaching kal leh kher ngai tawh chuang lovin civil services exam turin inbuatsaih a theih nghal thin a ni.
7. Lehkha zir peih lo chi nih chuan college kal buai kher loin mahni tuina zawng eizawnna kawng zawh mai hi puitlin hmana a ni. Zir peih chuang si lova college a kum 3 chuang va inhamtan ai chuan mahni tuina lama kal mai khan hun leh pawisa kan paih lo zawk. Mizoramah pawh eizawnna atana tangkai tur zirna ITI, Nursing School leh Polytechnic Institute etc te kan nei a, chungah te chuan kan tuina mila eizawnna tur course zir mai a pawi miah lo a ni.
8. Nu leh pa te tan pawh kan fate hlawhtling se kan duh chuan, an hmalam hun atana tangkai tur zirlaibu leh tul kan ngaihtuah sak bakah, an rilru lamah pawh hlawhtling tura fuiphur reng te hi kan mawhphurhna a ni. TV a mahni tan zawng club te inkhelh hun te, hmuhnawm kan tih zawng seriel chhuah hun tur hre thei viau si, mahni fate test/exam hun hre leh si lo nu leh pa a awm theih. Tunlaiah Youtube te kan ngaithla nasa tawh a, nu leh pa ten kan fate hi mi hlawhtlingte chanchin ngaihthlak pui thin ila, chu chuan an rilruah a tha zawngin kawng tam takah a pui thin ang.
9. Chhungkua leh mimal dinhmun te a inang lo thei a, nu leh pa thenkhat tana mahni fate zirna zawh zel dan tur ngaihtuah a harsat lem loh laiin, thenkhat tan chuan ngaihtuahna sen ngaihna hriat loh pawh a awm thei thin. A ngaihna kan hre vak loh anih chuan, mahni veng chhung leh kohhranah te chutiang lama biak rawn tlak te berawna, an thurawn lak thinte hi kan fate hlawhtlin nan a pawimawh a ni tih i hrechhuak fo ang u.
10. A tawpna berah chuan, zirna kawng kan zawh dawn anih chuan tum bul fuk tak neih a, chu kawng chu hlawhtlinpui tum em em chunga zawh ngar ngar angai tih hre thar leh ila, chutiang anga tumruhna nei kan nih lem loh chuan zirna kawng pangngai zawh aiin kan tuina zawng eizawnna kawng zawh hma hi kan tan a tha zawk tih hriattur a ni
- Dr. Lalzarzoa