 |
| Mel lung (Milestone) |
Zin chhuah nikhua
leh khawi lo kal chang te hian khaw kar kawngsir ah Mel lung inphun kan
hmu thin a, khualzin leh a kal pel apiang in an thlen chin te, an kal
tumna hlat zawng te leh an thlen chin hmun hming te an hriat theihna
tur kawhhmuh nan awmze nei takin a phunna tur bik ah phun a ni thin. Tun
tumah pawh hian ‘C.U Titi’ Chanchinbu in kumkhat hmel a hmuhna a ni a,
mel lung thar kan phun mek a ni. Tun hma deuh khan MPGSU, University of
Hyderabad in chanchinbu kan nei thin a ‘Univ Talks’ tih a ni thin a, a
hming chu engpawh nise tun thleng a chanchinbu chhiar tur kan la nei
thei zel hi a buaipuitute thawhrim na vang a ni.
Khawvel a mi chi hrang hrang te hian kan nun kawng atan a ‘mel lung’ kan phun dan a in ang lo thei thin khawp ang, chutiang in Mizo fate hian kan hnam than chhoh zel na tur atana ‘mel lung’ kan phun mek pawh hi ngaihtuah ngun a ngai khawp mai. Kan hnam hi miten engtin nge min hriat a, engtin nge min sawi thin le? Hun hmasa lama Sap missionary te leh Colonial Officer te khan an lehkha ziak lamah chuan ‘Hnam mawl’, ‘Sakhaw bik nei lo’, ‘Lu la hnam” tih leh thildang hmang te in min sawi thin a ni. An sawi ang hi khawvel pawh min a pawm dan leh hriat lar dan a ni chho thin reng a ni. Keimahni ngei pawh in hei hi kan insawi dan a ni fo thin!
An sawi ang hi kan lo ni reng em le? Mahni tui ve na lam zawng pakhat chauh te hi ngaihtuah tlang dawn ila. Kan pi leh pute kha “Sakhaw nei lo” ti a an chhuah hi ngaihtuah chian angai khawp mai, hetianga min chhuah tute khan tarmit pakhat “khawthlang ngaihdan bik” (Eurocentric) chauh hmang a min lo en vang a ni thei angem? ‘Sakhua’ neilo min tih na chhan a langsar ber pakhat a rintheih chu sap hovin ‘religion’ an tih hrilhfiah nan a miin Pathian a rinna leh biak nan a engkim Kohhran kalphung tur a an ngaihsa Biak In, Pastor, Maicham, Pulpit leh Inkhawmpui etc nei te chauh an huam tir vang anih hmel a ni. Nguntaka zirchian in kan Pi leh Pute kha an khawtlang dinhmun a la hniam deuh e tih mai lo chu Sakhaw biakna lamah chuan kalphung mumal leh awmze nei tak a khawsa thin an ni. Hei hian Pi leh Pute sakhaw biak kha i thar thawh leh ang u tih lam kan sawi tumna a nilova, miten min sawi ang hi kan nihna a ni vek bik lova kan phak tawk ah kalphung tha tak kan nei ve a ni tih sawifiah nan kan hmang mai a ni.
Kan nihna dik tak zawk hi kan hai rei ta em a, mahni nihna tak hrelo khawtlang ah kan lo seilian a, zirtirna leh inkaihhruaina tha zawk min pe tur an awm lova, a mimir hian eng lem ngaihtuah lovin khawvel hi kan lo ar khawthim dai ve ta bawrh bawrh a nih hi. Ngaihtuahna dik zawk nei thei tura beisei zirna sang zawk zir mek te pawh kan bang chuang lo, kan lawm zawng leh kan ngaihven zawng te hi chhut ila, hnam dingchhuak tur nge kan nih a boral na lam pan mek zawk kan ni tih mahni theuhvah kan chiang mai awm e. Khawvel ramdang hmasawn tawh sa leh dinhmun tha tawh sa te tih ang apiang tih a neih ve zel tum ai chuan kan phak tawk theuhvin an mahni atanga thil tha kan ram leh hnam tan a tangkaipui tur leh that pui tur te hi ngaihtuah thin ta zawk ila kan hnam hian a that pui zawk ngei ang le.
Mite min sawi aiin kan hnam hi a nep lova kalphung nghet tak nei kan ni a, mahse chu chu kan chawinung thiam tawk lova, kan ngaisang ngai bawk hek lo mai zawk a ni. Kan hnam ngaisang tu kan pung ve zel ang a, kan hnam thil te hriat loh aiin a hria nih chu changkanna zawk ani tih hria kan pung telh telh ang a, kan hnam mel lung phun pawh chhiar a nuam telh telh zawk dawn a lo ni. 21st Century a cheng mek Mizo zirlai te hian kan hnam tan engtiang a tha in nge ‘mel lung’ thar kan phun ve tak ang le?
Khawvel a mi chi hrang hrang te hian kan nun kawng atan a ‘mel lung’ kan phun dan a in ang lo thei thin khawp ang, chutiang in Mizo fate hian kan hnam than chhoh zel na tur atana ‘mel lung’ kan phun mek pawh hi ngaihtuah ngun a ngai khawp mai. Kan hnam hi miten engtin nge min hriat a, engtin nge min sawi thin le? Hun hmasa lama Sap missionary te leh Colonial Officer te khan an lehkha ziak lamah chuan ‘Hnam mawl’, ‘Sakhaw bik nei lo’, ‘Lu la hnam” tih leh thildang hmang te in min sawi thin a ni. An sawi ang hi khawvel pawh min a pawm dan leh hriat lar dan a ni chho thin reng a ni. Keimahni ngei pawh in hei hi kan insawi dan a ni fo thin!
An sawi ang hi kan lo ni reng em le? Mahni tui ve na lam zawng pakhat chauh te hi ngaihtuah tlang dawn ila. Kan pi leh pute kha “Sakhaw nei lo” ti a an chhuah hi ngaihtuah chian angai khawp mai, hetianga min chhuah tute khan tarmit pakhat “khawthlang ngaihdan bik” (Eurocentric) chauh hmang a min lo en vang a ni thei angem? ‘Sakhua’ neilo min tih na chhan a langsar ber pakhat a rintheih chu sap hovin ‘religion’ an tih hrilhfiah nan a miin Pathian a rinna leh biak nan a engkim Kohhran kalphung tur a an ngaihsa Biak In, Pastor, Maicham, Pulpit leh Inkhawmpui etc nei te chauh an huam tir vang anih hmel a ni. Nguntaka zirchian in kan Pi leh Pute kha an khawtlang dinhmun a la hniam deuh e tih mai lo chu Sakhaw biakna lamah chuan kalphung mumal leh awmze nei tak a khawsa thin an ni. Hei hian Pi leh Pute sakhaw biak kha i thar thawh leh ang u tih lam kan sawi tumna a nilova, miten min sawi ang hi kan nihna a ni vek bik lova kan phak tawk ah kalphung tha tak kan nei ve a ni tih sawifiah nan kan hmang mai a ni.
Kan nihna dik tak zawk hi kan hai rei ta em a, mahni nihna tak hrelo khawtlang ah kan lo seilian a, zirtirna leh inkaihhruaina tha zawk min pe tur an awm lova, a mimir hian eng lem ngaihtuah lovin khawvel hi kan lo ar khawthim dai ve ta bawrh bawrh a nih hi. Ngaihtuahna dik zawk nei thei tura beisei zirna sang zawk zir mek te pawh kan bang chuang lo, kan lawm zawng leh kan ngaihven zawng te hi chhut ila, hnam dingchhuak tur nge kan nih a boral na lam pan mek zawk kan ni tih mahni theuhvah kan chiang mai awm e. Khawvel ramdang hmasawn tawh sa leh dinhmun tha tawh sa te tih ang apiang tih a neih ve zel tum ai chuan kan phak tawk theuhvin an mahni atanga thil tha kan ram leh hnam tan a tangkaipui tur leh that pui tur te hi ngaihtuah thin ta zawk ila kan hnam hian a that pui zawk ngei ang le.
Mite min sawi aiin kan hnam hi a nep lova kalphung nghet tak nei kan ni a, mahse chu chu kan chawinung thiam tawk lova, kan ngaisang ngai bawk hek lo mai zawk a ni. Kan hnam ngaisang tu kan pung ve zel ang a, kan hnam thil te hriat loh aiin a hria nih chu changkanna zawk ani tih hria kan pung telh telh ang a, kan hnam mel lung phun pawh chhiar a nuam telh telh zawk dawn a lo ni. 21st Century a cheng mek Mizo zirlai te hian kan hnam tan engtiang a tha in nge ‘mel lung’ thar kan phun ve tak ang le?
(He thu hi MPGSU,UoH kartin chanchinbu 'C.U. Titi' kum khat tlin champha Issue 2011 atan a ka ziak a ni e - Lalzarzoa, University of Hyderabad)
No comments:
Post a Comment