Vawiin a Bible study kan neih tur hi Zawlnei JONA 
lehkhabu atangin a ni dawn a ni. He lehkhabu hi a hming tumtu ber (main 
character) JONA hming chawiin phuah a ni. Jona hming awmzia hi ‘thuro’ 
(dove) tihna a ni.
A ZIAKTU
Bible
 hian Jona lehkhabu hi a ziaktu chiang takin a sawi lang lova mahse mi 
tam tak ngaihdan ah chuan a mah zawlnei Jona ngei hi a ziaktu chu niin 
an tinzawn thin.Jona hi Amittaia fapa a ni(1:1),II Lalte 14:25 ah khan 
“LALPA, Israelte Pathianin a chhiahhlawh, Gath-hepher mi Amittaia fapa 
zawlnei Jonah manga a thu sawi ang khan..” tih kan hmu a, Joshua 
19:10,13) ah khan Gath-hepher hi Zebulon ram a khawchhak lam panga awm 
niin kan hmu bawk.
A ZIAH HUNLAI
Mi tam tak chuan Jona bu ziah hun lai hi  Israel fate Babulon sal an tan hnu (post-exilic-586 b.c,)
 a then chuan Ninevi khawpui tihchhiat hnu 612 BC lai vel a ziak niin an
 ring. Thenkhat chuan zawlnei Amosa leh Hosea te rawngbawl hnu leh 
Samari ram Assuria laka a tluk hma kum(722-721.) vel bawr a ziak niin an
 ring a, ngaihdan tlanglawm ber ah chuan kum BC  zabi pariatna tawp lam a ziak ni a ngaih a ni. 
A BU CHUNGCHANG
He
 lehkhabu mi mal chanchin leh thilthleng kaihkawpna (narrative 
accounts/Biblical narrative) tiin an sawi thin. A chanchin pumpui hi 
tawi te a khaikhawm in bung 4 leh chang 48 ah a khung leng vek a ni 
(Mizo bible ah). A thuziak dan hi kalphung awmze nei tak (structural 
symmetry) hmanga ziak a ni. A bu pumah ah hian mi pkhat chanchin ni si 
thil chihnih mahse se in ang miah lo in person hla em em silo  (2 parallel cycles)  hmuh tur a awm a, chu chu- khaikhinna leh a danglamna/inanlohna (compare and contrast) ang thlir ta ila:
(a) Jona chu a tlanchhia (Bung 1–2)
* Tirh a ni a mahse a tlan chhia (1:1–3)
*Lawngpu boral tur ten an mahni Pathian an ko (1:4–6)
* Jona thuawih lohna lailan a ni (1:7–10)
*Jona hrem leh chhuah zalen ani (1:11—2:1; 2:10)
*Lawmthu sawiin a tawngtai (2:2–9)
(b) Jona chuan hrehtak chungin rawng a bawl (Bung 3–4)
* Tirh leh a ni, thu a awih ta (3:1–4)
* Boral tur Ninevi khaw mipui ten Pathian hnen ah sual thupha an chawi (3:5–9)
* Ninevi khaw mipui te sual thupha chawi ngaihdam an ni(3:10—4:4)
* Jona chhuah zalen a ni mahse a phunnawi (4:5–11)
A HUNLAI POLITICS BORUAK (8th Century BC)
Zawlnei
 Jona hi Bible a kan hmuh zawlnei dang Amosa nen hian an rawngbawl 
hunlai hi a thuhmun ni a sawi a ni. Jona rawngbawl hun chhung hi 800-750
 BC lai vel niin chhut a ni a, he tih hunlai hian  Lal Jeroboama II (793-753 BC) in Israel hmarlam lalram a Israel-Damaska ramri 
 kum za dawn lai lo buai tawh a chinfel hunlai a mi a ni. Jeroboama lal 
hma hian Damaska Lal in Israel hmarlam lalram ah rorelna an lek hunlai a
 ni. Assuria hovin Damaska chu 797 BC ah an run a chumi vang chuan 
Israel Lal Jehosafata khan Damaska laka an ram a lo hloh tawh a laklet 
leh theih phah a ni. Assuria tualchhung rorelna a lo buai chhoh tak zel 
avangin Lal Jeroboama chuan hmarlam ramri chu a  chuhlet theih phah a,mahse hetih hunlai hian Israel Lal 
 tana hmarlama hmelma hlauhawm ber chu Assuria ho tho hi an ni.Hetih 
hunlai hi Israel lalramin ramri lamah hmelma rawn run tur a neih loh lai
 leh Pathian duhsakna an chan vanglai tak hun a ni awm e. Israel nilo 
hnamdang/lalram dang te erawh thimhnuai an len hun a ni thung. Jona pawh
 hi hnamdang ho chenna Assuria khawpui Ninevi khua a mite an sualna 
hrilh turin Pathian in a tir a ni.
ZAWLNEI RAWNGBAWLNA THUPUI BER
He
 rawngbawlna chanchin hian sawilan a tum be chu Pathian hi Israel te tan
 chauh nilovin an mahni hmelma Ninevi (Assuria khawpui) a mi te tan pawh
 Pathian a nih zia lantirna tur a ni. Hnam zawng zawng leh mi zawng 
zawng tan Pathian anihna a lantir  hi he zawlnei rawngbawlna atanga kan hmuh tur chu a ni.
PATHIAN LAK ATANGA TLANBO
Jona
 lehkhabu ziaktu hian historical account a ziak nge? tekhin thu mai mai?
 Jona chunga thil thleng hi a tak tak ge a ziaktu hian tehkhinthu 
hmangin Pathian khawngaihna leh zahngaihna te hi Israel hnam tan chauh 
nilovin Jentail te tan pawh a huam vek ani tih sawi lan a tum mai zawk? 
Hetiang zawnga ngaihtuah chuan ngaihdan hrang pawh a lo piang chhuak 
teuh thei awm e. Mahse Jona lehkhabu hi Bible a Pathian in thilmak a tih 
 lanna tha tak a ni a, Matthaia 12:38-41; 16:4; Luka 11:29-32 ah te pawh
 Jona chungchang hi Lal Isua in a zirtirna ah a sawi lang hial a ni. 
Pathian lak atanga a tlanbo mai bak ah  a 
rawngbawl chak lo lutuk khan Pathian thihsan tumin a bei a 1:12 ah khan a
 hmasaber atan lawng atangin tupui ah a in paihluh tir a nih kha.
THILMAK
Jona bu ah hian thilmak (miracle) pahnih kan hmu a chu chu  Sangha pum chhung a Jona a awm leh  ringlo mi Ninevi khaw mipui ten Pathian lam an hawi hi a ni.
THUDIK HMUH THEIH TE
Jona
 bu thenkhat chuan thawthu emaw tehkhin thu mai mai niin an sawi thin a,
 mahse thutak hmuh theih leh chhui zawn theih Bible atanga kan hmuh te:
1.       Pathian
 hmangaihna in mi zawng zawng a huap zia,thuthlung thar a Johana 3:1 a 
Pathian khawvel a hmangaih em em a… tih kha Jona lehkhabu hi thuthlung 
hlui a anpui a ni.
2.       Midang/unau
 te chunga sawisel na leh thikna awm Fapa tlanbo chanchin a fapa upa 
zawk in a nau zawk lo haw a lawmpui thei lo ang kha a ni.
3.       Pathian vaukhanna lanna a ni, mahse vaukhanna tawk tute tan a vaukhanna tih hlawhtlin ai chuan a khawngaihna hmuhtir a duh zawk.
4.       Thuhril rawngbawlna pawimawh na lantirna a ni. Mi chu a thi ang a mahse  kaihthawh in a awm leh ang.(Kraws a thihna leh thawhlehna)
5.       Thuawih pawimawh na-mihring in a ma duhdan ngawtin rawng a bawl thei lo, Pathian kohna hnar emaw haider theih tak tak a ni lo.
JENTAIL TE TAN PAWH PATHIAN  A NI
Jona
 lehkhabu ah hian Pathian in a hnamthlan Pathian te chauh a duhsak loh 
zia leh hnamdang te pawh a hmangaihzia kan hmu thei a ni. Jona 
rawngbawlna hi thihna,thawhleh na leh chumi atanga midang tana nunna an 
neih na tura rawnbawl a ni.
ZAWLNEI THUAWIH LO
Pathian
 rawngbawl tur a a tirh lai khan Jona rilru hi a buai ve hle niin a 
lang, Engah nge Ninvi khua ah kher? Engtawng in nge thu a sawi ang? 
Israel awpber tu an huat em em   Assuria hnam ho 
hnen ah ber kher? A thil tih en hian Pathian thu a awih lo ve khawp mai,
 thupek a dawn hnu pawn zawm duh lovin  Tigris lupui kama awm Ninevi khua  a
 kal ta lo chuan Joppa khua Tarsis pan tur lawngah a kal ta zawk. 
Tichuan Pathian tlansanin a lo muthilh san ta a, mahse Pathian a hmel a 
hmuh theihnan thlipui hmanga kaihthawh a lo ni. A muthlu hi Zirtirten 
Lal Isua an muthilh san nen a khaikhin thin a ni a, lawng hotupa in a 
rawn kaihthawh hi Lal Isua in a zirtir te a kaitho ang kha 
 a ni. Keini pawh hi kan bo a,kan muthlu a mahse thlipui leh lawng mite 
mangang authawm in min ti harh thei a ni. Pathian hlau lo khan a nihna a
 in hmuchhuah chuan amah atangin miten Pathian an hlauh phah thei a ni.
THIHNA KAWCHHUNG ATANGIN LALPA A AU
Pathian
 hi engkim chunga rorel tu a nih avangin a mi te boral hlen a phallo 
a,an tluk hlen a phallo a, an tlukna hmun ah pawh an thawh leh theihna 
tur/an sahimna turin ruahman na dang a lo siam sak thin. Chumi awmzia 
chu ama lak atang a tlanbo te pawh an let leh theihnan hmanrua emaw 
thildang remchang hmangin an mahni ah thu a sawi thin. Jona pawh hia 
thih tumin tupui ah a in thlak tir a mahse a boral hlen phallo tu 
Pathian chuan Nghapui a dawlh tir ta daih a ni. In ngaihtuah let na hun 
chu nghapui khaw chhung ah chuan a pe ta a ni. Chu hreawm na atang chuan
 mangang tawp in Lalpa a au va, Lalpa chuan chhangin khawmual ah nghapui
 chu a chhak chhuah tir leh a ni.
HLIAM TUAR NIH HNUAH RAWNG A BAWL
Nghapui
 kawchhung ah hrenawm tak a a awm hnu chuan Pathian rawng bawl a thlang 
ngam ta a, a hma a rawng bawl duh ngailo hnen ah khan rawngbawl na tur 
hun a siam sak leh a ni (Petera khan Lal Isua a phatsan a mahse 
 ahnuah rawngbawl leh theihna hun pek a nit ho). Israel ho hi mahni hnam
 tan na tak leh mahni hnam tan chuan thihpawh huam chi hnam an ni, an 
hnam tan a an laknat zia chu Sam ah “Aw Jerusalem ka theihnghilh che 
chuan ka lei hi ka dang ah bet tlat rawh se” tih te an sawi hial kha. 
Chung ang thinlung pu mi tan chuan hmelma khua Ninevi khua  a rawngbawl chu phurawm loh ve khawp ang. Mahse  Pathian hmangaina in mi zawng zawng a huap a ni tih lantir nan Jona hmangin rawng a bawl tir ta a ni.
ZAWLNEI A LUNGAWI THEI LO
A
 rawngbawlna ten an sim tak ah khan lawm ta chuang lovin Ninevi khaw 
kang tur chu thlir turin a la in ring ta deuh deuh. Midang te tan tih ai
 chuan mahni in hmangaina,in khawngaihna kan nei thin Jona ang hian. 
Pathian laka  vui chung pawn a hmangaihna a lan 
tir zel a, a tan daihlim te a siam sak a, a hahchawlhna tur a ngaihtuah 
sak zawk a ni. Nuam ti taka  alo awm der der lai chuan a daihlim chu a tih chhiat sak leh a, mahse chu chu  Jona chuan a than tir pawh ni hlei lo a lainat a  a khawngaih a nih chuan Pathian chuan  Ninevi
 khua khawpui ropui tak, a chhunga mi nuaikhat leh singhnih aia tam, an 
ding leh vei pawh pawh thliar hrang thei lote leh ran rual tam tak awmna
 hi, ka khawngaih lo van gem ni? a ti leh daih thung. A rawngbawl sak 
ten an sim chu lawm awm zawk tak mahse mihring thinlung hi chuan lawm 
aiin vui hmui kan pu zawk a, kan chungah thil tha athlen loh hlek chuan 
kan vui hluam hluam a, Pathian kan sawisel thin, a ni erawh chuan ang 
khat vekin tumah thlei bik nei lovin min enkawl zawk thin. 
A HNAMTHLAN TE CHAUH A HMANGAIH BIK LO (HNAMDANG LEH THILSIAM DANGTE PAWH)
Tin
 Jona lehkhabu a kan hmuh ang hian Pathian hian a thilsiam dangte hmang 
te pawh hian a hmangaihna a lan tir thei ani tih kan hrethei bawk. 
Ninevi khua a ngaihsak tih a sawi pawh khan mihring te chauh lo ranrual 
tam tak te a huam tel vek a ni(4:11). Israel leh Jentail te pawh 
angkhata hmangaihna thu Jona lehkhabu atanag kan hmuh hi Pathian huap 
zau zia leh a hmangaihna in chinlem a neih lo zia kan hmuh leh hriat 
nawnna lo ni rawh se. Jona Pathian lak a phunnawi hian chhan tha tak awm
 lovin a phun biklo mahse nguntaka zirchian in a duhthusam a hlawhtlin 
loh vang emaw a duhna lama kal tur a hriattir a nih loh vang chauh zawk 
phunnawi a ni a, chuvangin Pathian in a hmangaihna awm zia a 
 hriatthiam tak tak theih nan dawhthei takin a enkawl a, thil tam tak a 
tawn tirin chuta tang chuan A hmangaihna awmzia a hriattir zawk a ni.
TUMAH PATHIAN LAK ATANGIN AN BO HLEN THEI LO
Hmangaihtu
 Pathian hi kan tan hian a va lo tha tak em! Jona chanchin atang hian 
kan hmu fiah vek thei awm e, Pathian hriattirna emaw a kohna chang tawh 
reng mahse chu kohna emaw hriattir na chu haider in keimahni duhdan 
zawkin kan kal lui ngat ngat a,mahse Jona ang hian amah kan hnaih leh 
theihnan hun remchang emaw thil dang a rawn thlen tir thin zawk a ni 
(incidents). Pathian laka kan phunnawi hian keimah ni tan chauh thil kan
 lo ngaihtuah vang thin a ni a, mahse Pathian chuan chhanna dang a lo 
nei zawk thin a, chu chuan mimal chauh nilo mi zawng zawng tan pawh 
huapzo a ni thin. Khawi ah pawh Pathian chu a awm si a, Sam 139 a kan 
hmuh ang khan Pathian hian kan thut leh kan din pawh a hria ,kan 
ngaihtuahna te pawh a hrevek ,a hriat loh engmah a awm lo “I thlarau 
hnen atan hi khawi ah nge ka tlan bo vang? Vanah han lawn ila, chutah 
chuan I awm si a: Seol-ah mutna siam ila ngaiteh, chutah chuan i awm 
bawk si a, zing thla zarin, Tuifinriat tawp daihah va awm ila; chutah 
pawh chuan i kut in mi hruai ang a, I kut ding lamin min chelh dawn si 
a….” (Sam 139:7-10). Pathian tumah in kan tlansan thei lo, tlan san 
tute an tluang ngai chuang lo va, tlan san lova a mah hnaih hi kan tih 
tur pawimawh leh kan himna tur zawk chu ni. Hriattir kan nih tawh hnua 
kan kir loh chuan a hma aia nasa in kan chung a boralna thleng thei tih 
Nahuma lehkhabu a Ninevi khaw boral tur chungchang  a sawi atang hian kan chhui zawn thei ang.
(He
 Bible study hi 6th May 2012 khan Hyderabad Mizo Christian Fellowship ah
 thiam ang tawk a ka sawi ve a ni a, tin, Bible, Internet leh Christian 
literature bu hrang hrang te thulakna hnar atan ka hmang- Lalzarzoa, University of Hyderabad)
A van ropui m?Khovel hi nghapui kawchhung chu anih mai hi,,mhse Kan beidin topah Lalpa chu Ka auva,anih min chhakchhuak ta si I hnen lovah khonge Kan kal Chuang an,,a om molh si lo,,Aw isu I hnenah ka lo kal ee..mi sual a laka hel thin te poh a zahngauihna vang leh khongaihna avang zawkin tlai ngailo Pathian chuan mn hruia kir leh thin..
ReplyDelete